آیا عادی سازی روابط ریاض و تل آویو نزدیک است؟

محمدصالح قربانی

کاخ سفید در تلاش است تا در میانه‌ی گفتگوی بی‌نتیجه آتش‌بس میان اسرائیل و حماس، تلاش‌های دیپلماتیک گسترده‌تر منطقه‌ای را ادامه داده و عادی‌سازی سعودی-اسرائیلی را رقم بزند.

مقامات آمریکایی و سعودی اعلام کردند که دولت بایدن در حال نهایی‌کردن پیمانی با عربستان سعودی است که ایالات متحده را متعهد به دفاع نظامی از این کشور عربی خلیج فارس می کند.

پیمان دفاعی قریب‌الوقوع واشنگتن-ریاض بخشی از یک توافق بلندپروازانه برای تشویق برقراری روابط دیپلماتیک بین عربستان و اسرائیل است. اما موفقیت این تلاش دیپلماتیک به تعهد تل‌آویو به تشکیل کشور فلسطین و همچنین پایان فوری جنگ غزه بستگی دارد. با توجه به ماه‌ها مذاکرات بی‌نتیجه آتش‌بس و حمله آخر هفته اسرائیل برای نجات اسیران خود از قلب این منطقه، این خواسته‌ها غیرمحتمل به نظر می‌رسد.

هدف آمریکا ارائه فرصتی به رهبران اسرائیل برای دستیابی به هدف دیرینه‌شان، یعنی برقراری روابط عادی با عربستان سعودی و بازکردن درب پذیرش بیشتر در جهان عرب و مسلمان است. در مقابل، اسرائیل باید از مسیر قابل‌اعتمادی برای راه‌حل دو کشوری با فلسطینیان حمایت کند؛ چیزی که کابینه فعلی اسرائیل و اکثر اسرائیلی‌ها با آن مخالفند.

تأسیس نهایی کشور مستقل فلسطین در نوار غزه، کرانه باختری و بیت‌المقدس شرقی مستلزم اصلاحاتی پر‌چالش در تشکیلات خودگردان فلسطین و امتیازدهی قابل توجه از سوی نتانیاهو بوده که با قاطعیت، با ایجاد دولت فلسطین مخالف است و استدلال می‌کند که این امر امنیت اسرائیل به خطر می‌اندازد.

در گذشته و با فشار واشنگتن، نتانیاهو مخالفت خود را تعدیل کرده، اما این‌بار احتمالاً برای پذیرش آن نیاز دارد تا ائتلاف راستگرای فعلی خود را بازسازی کند. اکثریت فزاینده اسرائیلی‌ها پس از حمله ۷ اکتبر حماس با تشکیل کشور مستقل فلسطین مخالف هستند و طبق یک نظرسنجی اخیر، حتی ۷۴ درصد از اسرائیلی‌های یهودی نیز با آن، حتی به عنوان بخشی از روند عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی، مخالفند. [1]

این توافق عربستان سعودی را به تنها کشور عربی دارای یک پیمان رسمی دفاعی با آمریکا تبدیل می‌کند. در صورت توافق دو طرف، این معاهده نخستین معاهده دفاعی خواهد بود که واشنگتن از دهه ۱۹۶۰ به این سو با کشور دیگری امضا کرده است. در آن زمان «معاهده همکاری و امنیت دوجانبه» میان ژاپن و ایالات متحده به امضا رسید.

طبق الزام قانون اساسی آمریکا، این معاهده که به عنوان «توافقنامه اتحاد استراتژیک» شناخته می‌شود، باید به تایید نمایندگان کنگره و سنای آمریکا برسد. اما بدون پیوندخوردن توافق به تعهد عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، بعید است از حمایت کافی قانون‌گذاران آمریکایی برخوردار گردد.

پیش از این، نشانه‌هایی پدیدار شده بود مبنی بر اینکه دولت «جو بایدن» بر خلاف گذشته عادی‌سازی روابط بین رژیم صهیونیستی و عربستان را پیش‌شرط لازم برای پیشبرد این معاهده دفاعی نمی‌داند.

گزارش‌های رسانه‌ای و اظهارات مقام‌های امریکایی و سعودی در روزهای گذشته حاکی از آن بوده که آمریکا و عربستان در بخش مربوط به توافقات امنیتی دوجانبه پیشرفت‌های زیادی حاصل کرده‌اند اما در بخش عادی‌سازی رابطه میان ریاض-تل‌آویو اختلافات کماکان باقی است. ریاض برای عادی‌سازی رابطه با اسرائیل خواستار متعهد شدن اسرائیل به مسیری برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین است.

آمریکا و عربستان سعودی علاوه بر این به صورت جداگانه در حال پیگیری یک «توافق همکاری دفاعی» هستند که نیازی به تأیید کنگره ندارد. این توافق به دنبال تقویت فروش‌های تسلیحاتی، تبادل اطلاعاتی و همکاری با عربستان سعودی در زمینه مبارزه با تروریسم است.

عربستان سعودی با توجه به عدم آتش‌بس در غزه و مقاومت اسرائیل در برابر شناسایی فلسطین به دنبال رسیدن به یک توافق امنیتی محدودتر با آمریکا، بدون عادی‌سازی رابطه با اسرائیل است. ریاض به دنبال اجرایی کردن «پلن B» یا راهکار جایگزین خود برای توافق امنیتی با آمریکا بدون عادی‌سازی روابط با اسرائیل است.

در این برنامه عربستان سعودی به دنبال امضای یک قرارداد دفاعی با ایالات متحده آمریکا برای برخورداری از کمک این کشور در زمینه انرژی هسته‌ای و مبادله فناوری‌های هوش مصنوعی و دیگر فناوری‌های نوظهور خواهد بود.

قرار است پیشنهادی به اسرائیل برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با عربستان در ازای موافقت با راهکار دو دولتی ارائه شود، اما در برنامه جدید، تکمیل معامله میان آمریکا و عربستان سعودی به عادی‌سازی رابطه با اسرائیل مشروط نخواهد شد.

در سوی دیگر ماجرا، دولت «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا دست‌کم فوراً به توافق گسترده منطقه‌ای که از مدت‌ها پیش به دنبال آن بوده دست پیدا نخواهد کرد اما به دنبال آن خواهد بود که از طریق این شراکت راهبردی با عربستان سعودی، از نفوذ فزاینده روسیه و چین در منطقه جلوگیری کند.[2]

با توجه به کارشکنی‌های رژیم صهیونیستی در مسیر تشکیل دولت مستقل فلسطین، بسیار بعید است که بتوان از توافق عادی سازی نزدیک میان ریاض و تل آویو سخن گفت. به نظر می‌رسد هیاهوی رسانه‌ای آمریکایی‌ها درباره نزدیک بودن توافق، بیشتر برای جلب نظر نتانیاهو بوده است که البته موفق هم نبوده و دولت تندروی اسرائیل علاقه‌ای به توقف جنگ و کشتار در غزه ندارد.

سعودی‌ها برای دستیابی به توافق با اسرائیل عجله‌ای ندارند. آنان می دانند این کار، اعتبار سیاسی عربستان را نزد افکار عمومی جهان عرب و کشورهای اسلامی خدشه دار خواهد کرد به ویژه آنکه در نظر داشته باشیم که سعودی‌ها در مقایسه با امارات و بحرین جایگاه بالاتری در میان افکار عمومی عربی برای خودشان تعریف کرده‌اند.

تردید ریاض به وخامت روابط آنها با ایالات متحده در دولت بایدن نیز مربوط می‌شود. ریاض نمی‌خواهد که اعتبار امضای توافق عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو به دولت بایدن برسد. ولیعهد عربستان سعودی ترجیح می‌دهد تا برگزاری انتخابات بعدی ایالات متحده صبر کند و امیدوار است که دونالد ترامپ بار دیگر به ریاست‌جمهوری بازگردد.

اسرائیل نیز نیاز فوری به عادی‌سازی رسمی نمی‌بیند، زیرا عربستان سعودی از قبل در بسیاری از زمینه‌ها با اسرائیلی‌ها همکاری نزدیک داشته و دارد. حتی بدون پیوستن عربستان سعودی به توافقنامه ابراهیم، ولیعهد سعودی احتمالاً به همکاری ضمنی با دولت نتانیاهو ادامه خواهد داد. این روند، ادامه رابطه‌ای است که دهه‌ها پیش آغاز شده و البته از دید عموم پنهان است.


[1] https://ecoiran.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-110/65197-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%A8%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87-%D8%A8%D9%86-%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D8%AC%D8%AF%D8%AF-%D8%AA%D9%86%D8%B4-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA

[2] https://www.didbaniran.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-102/189227-%D9%88%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%DA%98%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A8%D8%B1%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%B4-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-%D9%85%D9%85%DA%A9%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF-%DB%8C%DA%A9-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%87-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D8%AF%D9%87%D8%AF