امین مهدوی

پیش از جنگ در اوکراین و در زمان ترامپ بود که امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه از ضرورت تشکیل ارتش متحد اروپایی و استقلال از آمریکا در امر نظامی سخن راند. صحبت‌هایی که با استقبال از سوی رهبران اروپا همراه شد. اما با روی کار آمدن بایدن در ایالات متحده تا حد زیادی کم‌رنگ شد. اما در دوران جنگ اوکراین به نظر بار دیگر ضرورت شکل گیری ارتش اتحادیه اروپا برای رهبران این اتحادیه مشخص شده است. خانم فن‌در‌لاین رئیس کمیسیون اروپا، درسخنرانی های خود چندین بار به ضرورت موضوعات دفاعی و نظامی پرداخته است. در کنار آن چند روز پیش نیز وزیر خارجه ایتالیا هم از تشکیل ارتش متحد اروپایی حمایت کرد و آن را یک امر لازم برای بقای اتحادیه اروپا دانست[1].

ایده‌ای به قدمت بیش از نیم قرن

طرح و ایده شکل گیری ارتش متحد اروپایی در دهه‌ی۵۰ میلادی برای اولین بار توسط فرانسه مطرح شد. آنها به دنبال ایجاد یک ارتش متحد شامل ۶ کشور فرانسه، آلمان غربی، بلژیک،ایتالیا، لوکزامبورگ و هلند بود. این طرح برای مقابله با تهدید شوروی مطرح شد و با استقبال کشورهای اروپایی همراه بود. در سال ۱۹۵۲ طرح جامعه‌ی دفاعی اروپا به امضای این کشورها رسید اما به تصویب قانونی در این کشورها نرسید.

علاوه بر این در طول دوران جنگ سرد اروپای غربی در زمینه دفاعی به ناتو متکی بود و همین مسئله همکاری بین اروپاییان را تحت الشعاع قرار داد و آنها ایده ارتش متحد را فراموش کردند. در دوران پسا شوروی نیز اروپا در کنار آمریکا به توسعه ناتو کمک کرد و در یک تقسیم وظیفه با ناتو که تنوع امنیت اروپا نامیده میشود به تعریف جایگاه خود به عنوان اهرمی برای مدیریت قدرت نرم پرداخت و نبرد و قدرت سخت را به ناتو واگذار کرد[2]. در سال ۲۰۰۹ در لیسبون نیز چهارمین معاهده دفاعی اروپا به تصویب رسید و زمینه ساز همکاری بیشترشد. و در آخرین اقدام در سال۲۰۲۳ طرح گسترش ساختار دفاعی اروپا اتحادیه دفاعی اروپا با حمایت بیشتر اعضا به تصویب رسیده است که به دنبال استقلال در صنایع مهم نظامی در اروپا است. در کنار آن به دنبال افزایش ظرفیت تولیدات نظامی نیز هستند.

اروپا موفق می‌شود؟

اتحادیه اروپا به دنبال شکل دهی ارتش دفاعی و تقویت بنیه نظامی خود طرح ها و برنامه های مختلفی را در حال اجرا دارد. این برنامه ها پس از شروع جنگ اوکراین به صورت جدی تری در حال دنبال شدن هستند و به نظر می رسد که اروپا عزم خود را برای افزایش توان نظامی جزم کرده است.

از مهم ترین برنامه های اروپا که دراین سالها برای زمینه های دفاعی ترتیب داده شده است می توان به همکاری دائمی ساختاریافته (PESCO) که در دسامبر۲۰۱۷ مطرح شد اشاره کرد. در این طرح براساس ۴۷ برنامه مشترک در زمینه های مختلف پزشکی نظامی، سیستم نظارت دریایی، امنیت سایبری و تیم واکنش سریع است که کشورهای عضو همکاری نزدیکی برای هماهنگی و پیشبرد برنامه های دفاعی در کنار یکدیگر دارند. هم چنین می توان به صندوق دفاع اروپا (EDF) که در ژوئن 2017 راه اندازی شد هم اشاره کرد که برای تامین مالی برنامه ها در نظر گرفته شده است[3].

بنظر می رسد که رویکرد اروپا پس از جنگ اوکراین به سمت برنامه های بلند مدت دفاعی و تقویت نیروها در همه زمینه ها رفته است. آنها طرح ها و برنامه های جاه طلبانه‌ای دارند که خانم فن‌در‌لاین در سخنرانی خود در آژانس دفاعی اروپا در نوامبر۲۰۲۳ به بخشی از آنها اشاره کرد. او معتقد است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا که تجهیزات را از خارج از اتحادیه اروپا تهیه می کنند، آینده بلندمدت پایگاه صنایع دفاعی اروپا را تضعیف می کنند و این روند باید تغییر کند. او همینطور بیان داشت که این سرمایه‌گذاری‌ها باید برای تقویت نوآوری اروپایی و حفظ صنعت آن در مواقع بحرانی مورد استفاده قرار گیرد و افزود: «اروپا باید بیشتر، بهتر و با هم هزینه کند».

آینده؟

بنابراین اینطور می توان برداشت کرد که اتفاق آرا در اروپا و حتی در افکار عمومی آن برای شکل دهی یک ارتش مشترک وجود دارد و شاید مسئله فقط نحوه شکل گیری و چگونگی تامین مالی آن باشد. این موضوع در کنار میزان استقلال عمل این ارتش در مقابل ارتش ملی و تعریف حوزه‌های فعالیت آن نیز محل بحث جدی بین سران اروپا خواهد بود و یک راه طولانی و طاقت فرسا برای شکل گیری آن پیش روی اروپا است. این اتحادیه هم چنین باید به کشورهای عضو این اطمینان خاطر را بدهد که تجهیزات و طرح ارتش اروپایی مغایرتی با ساز و کار تجهیزات نظامی موجود در کشورهای عضو را ندارد. همینطور باید گفت که اروپا به خوبی متوجه شده است که اگر نتواند به استقلال دفاعی برسد باید در مقابل ایالات متحده در زمینه های مختلف اقتصادی و فناوری تسلیم شود تا آمریکا تامین امنیت این اتحادیه را ادامه دهد، موضوعی که میتواند برای اروپا دردسرهای بزرگی به همراه داشته باشد. پس سال ۲۰۲۴ سال مهمی برای اروپا خواهد بود و باید دید که چقدر می تواند خود را از وابستگی نظامی به ناتو و ایالات متحده برهاند و در مذاکرات با آمریکا قدرت چانه زنی خود را حفظ کند و از افزایش مشکلات مختلف جلوگیری کند.


[1] reuters.com

[2] Basov, Fyodor (25 September 2019). "Is Europe ready for its own army?". World Economic Forum, in collaboration with the Valdai Discussion Club. Retrieved 7 May 2020

[3] eumonitor.eu