امیرعلی یگانه

در روزهای گذشته شهر تاشکند در کشور تاجیکستان میزبان دومین نشست همکاری کشورهای عربی با کشورهای آسیای مرکزی بود1، رویدادی که به ابتکار کشورهای عربی در سال 2023 برای اولین بار برگزار شد.

رسانه های عربی با پوشش ویژه این دوره به عنوان رویدادی مهم در سطح منطقه آسیای مرکزی بر اهمیت خود نسبت به همکاری با این کشور ها تاکید کردند. در این نشست طرفین با اعلام یک برنامه مشترک 4 ساله از عزم خود برای توسعه روابط همه جانبه خبر دادند.

کشورهای عربی از گذشته علاقه مند به نفوذ در مناطق مسلمان نشین جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی بودند، این مناطق به خاطر بافت سنتی و مردمانی که اکثرا سنی مذهب هستند برای کشورهای عربی بسیار اهمیت دارند. نفوذ کشورهای عربی در سطح منطقه آسیای مرکزی برای آنها امتیازات زیادی به همراه خواهد داشت که در ادامه به آن خواهیم پرداخت؛

بعد اقتصادی، یکی از مواردی که برای کشورهای عربی در چند سال اخیر اهمیت یافته است جدا شدن از اقتصاد نفتی است و برای این امر نیازمند پیدا کردن بازار فروش محصولات تولیدی خود هستند، منطقه آسیای مرکزی با توجه به اقتصاد کوچکی که دارد مشتاق ورود کالاهای ارزان تولیدی کشورهای عربی است. تجارت با کشورهای آسیای مرکزی محصولات مورد نیاز کشورهای عربی را نیز تامین خواهد کرد و دیگر کشورهای عربی برای پیدا کردن محصولاتی که نیازمند آن هستند احتیاجی به صرف هزینه های هنگفت حمل نقل از مناطق دور دست دنیا نیستند2.

کریدورها، در سال های آینده دنیا به سمت استفاده از کریدورهای حمل و نقلی که در سال های اخیر در حال بهره برداری هستند خواهد رفت، یکی از مناطقی که با جغرافیای طبیعی خود شرق را به غرب، شمال را به جنوب جهانی متصل خواهد کرد منطقه آسیای مرکزی است، توسعه روابط و ایجاد زیرساخت های مناسب در این مناطق با حمایت های مالی کشورهای عربی میتواند در سال های آینده هزینه تجارت خارجی کشورهای عربی را بسیار پایین بیاورد، برای کشورهای آسیای مرکزی نیز سرمایه گذاری خارجی مطلوب و تاثیر گذار است.

نزدیکی به روسیه، کشورهای آسیای مرکزی با توجه به جایگاه ژئوپلوتیکی که دارند برای کشور روسیه از جهت امنیتی بسیار مهم می باشند و مسکو اجازه نخواهد داد کشورهای غربی به راحتی در این منطقه نفوذ کنند، ورود کشورهای عربی به منطقه امنیتی آسیای مرکزی با هماهنگی روس ها بوده است و با توجه به روابط رو به توسعه کشور های عربی با روس ها این اقدام اعراب به نوعی در حکم امتیاز مثبت به روس ها تلقی میشود زیرا توسعه کشورهای آسیای مرکزی با سرمایه مالی اعراب در بلند مدت به نفع روس ها تمام خواهد شد زیرا اولین بهره برداری از توسعه این کشورها مسکو می باشد و با تسهیل تجارت برای این کشور، دسترسی روس ها به غرب و همچنین ورود کالا به روسیه را تسهیل خواهد کرد.

خطر افراطی گری، یکی از مواردی که ممکن است در آینده برای محور شرق خطرناک باشد رشد افراطی گری در مناطق نزدیک به خاک روسیه و ایران است، منطقه دره فرغانه در آسیای مرکزی از گذشته میزبان رادیکالیست بوده است، یکی از نگرانی های رشد روابط کشورهای عربی در منطقه آسیای مرکزی، حمایت عربستان از این گروهک های تندرو در این منطقه است زیرا به صورت سنتی عربستان حمایت های مالی از این گروهک ها داشته است وبا توجه به مناطق سه گانه مستعد افراطی گری در چین( سین کیانگ) روسیه ( دره فراغنه) ایران ( سیستان )3 احتمال حمایت کشورهای عربی از جریان افراطی دور از ذهن نیست و محور شرق باید برای این احتمال خود را آماده کند.

در مجموع باید گفت؛ رشد روابط کشورهای عربی با کشورهای آسیای مرکزی اگر با طراحی محور شرق4 برای استفاده از منابع مالی این کشورها برای توسعه مناطق پیرامونی روسیه و ایران (آسیای مرکزی) برای تسهیل تجارت و توسعه زیرساخت های این محور بوده باشد نشان از آینده نگری کشورهای شرقی است و اگر این طراحی با حمایت و هدایت کشورهای غربی باشد حکایت از پیچیدگی آینده آسیای مرکزی برای محور شرق است زیرا نفوذ به منطقه امنیتی ایران و روسیه ( آسیای مرکزی ) تبعات هولناکی برای این دو کشور دارد و محتمل است حوادث تروریستی در این مناطق بر علیه محور شرق برنامه ریزی شود. بنابراین محور شرق به شدت نیازمند همکاری اطلاعاتی و امنیتی با یکدیگر برای اطلاع از ماهیت توسعه روابط اعراب با آسیای مرکزی است.



1. https://www.middleeastmonitor.com/20240415-gulf-and-central-asian-countries-discuss-strengthening-comprehensive-cooperation/

2. https://www.arabnews.com/node/2340481/business-economy

3. https://www.everycrsreport.com/reports/RL30294.html

4. https://carnegieendowment.org/2024/02/22/china-and-russia-s-overlapping-interests-in-central-asia-pub-91727