کشور قطر در سال های اخیر تلاش کرده است موقعیت خود در منطقه و جهان را بهبود ببخشد. حاکمان این کشور با آگاهی از محدودیت های جغرافیایی و جمعیتی خود، واسطه‌گری، بی طرفی مثبت و میانجی گری را رویکرد مناسبی در جهت نقش‌آفرینی خود یافته اند.

مسئله‌ی یمن نیز یکی از پرونده‌های منطقه‌ای است که قطر سعی دارد در آن نقشی منحصر به فرد ایفا کند. رویکرد قطر به بحران یمن در سه بازه زمانی قابل بررسی است، چرا که موضع دوحه در هر یک از این بازه‌ها‌ی زمانی تفاوت آشکاری با دیگر زمان ها دارد. از ابتدای بحران یمن تا سال 2017، قطر به پیروی از همسایگان عرب خود، حامی دولت مستعفی منصور هادی و مخالف با قدرت گرفتن انصارالله در یمن بود. در سال 2017، عربستان، امارات متحده عربی، بحرین و مصر به دلیل آنچه که سیاست های خودسرانه‌ی قطر در منطقه می‌دانستند این کشور را تحریم کردند‌. دولت مستعفی یمن نیز به پیروی از عربستان روابط دیپلماتیک خود را با دوحه قطع کرد‌. تحریم قطر سبب شد سران این کشور بیش از پیش رویکردهای مستقلی در سیاست خارجی خود اتخاذ کنند‌. اتحاد قطر با ترکیه، دوحه را به سمت حمایت از حزب‌الاصلاح، شاخه‌ی یمنی اخوان‌المسلمین سوق داد و تقابل میان قطر با عربستان و امارات سبب شد تا قطر در مقابل دولت مستعفی، از انصارالله حمایت کند‌. دفتر الجزیره نیز در صنعا تاسیس شد و پوشش رسانه‌ای حوادث یمن توسط الجزیره تماما در حمایت از انصارالله صورت می‌گرفت به این ترتیب قطر علاوه بر حمایت مالی از انصارالله، قدرت نرم خود را نیز برای کمک به آنها به خدمت گرفت.  در سال 2021 و پس از توافق العلا، روابط دیپلماتیک میان قطر و کشورهای تحریم کننده مجددا از سر گرفته شد. به دنبال این رویداد، حمایت آشکار قطر از انصارالله که برای مقابله با عربستان و امارات بود نیز کاهش یافت.[1]

با توافق العلا رقابت گذشته نیز جای خود را به رقابت جدیدی داد؛ امارات متحده عربی به طور محسوسی از فشار عربستان برای رفع محاصره قطر ناراضی بود، علیرغم اینکه قطر حتی یکی از خواسته های کشورهای چهارگانه را به ویژه در رابطه با روابط قطر با اسلامگرایان برآورده نکرده بود. سعودی‌ها و اماراتی‌ها همچنین در مورد جنگ یمن که هشت سال قبل به عنوان یک ائتلاف وارد آن شده بودند، اختلافات خود را آشکارتر کردند. عربستان در مذاکرات با انصارالله یمن ، امارات متحده عربی را کنار گذاشته است و نیروهای یمنی وابسته به امارات با نیروهای وابسته به عربستان در چندین بخش از یمن از جمله حضرموت نبرد کرده اند. یمن تنها بخشی از اختلافات بین سعودی ها و اماراتی ها به شمار می رود.[2] با توجه به این شرایط، قطر به دلیل اختلافات بیشتر با امارات و همچنین قدرت برتر عربستان نسبت به امارات، به تدریج با نزدیکی به عربستان سعودی، درصدد افزایش حضور و نفوذ خود در یمن برآمد.

در این راستا در روز 29 جولای 2023، پس از یک نشست دو روزه در استان «مأرب» یمن، شورایی متشکل از چند نماینده از استان های مختلف با نام «شورای عالی مقاومت» موجودیت خود را اعلام کرد. ریاست این شورا برعهده «حمود سعید المخلافی» است که پیشتر وی را نماینده قطر و ترکیه در یمن می دانستند. «عبدالحمید محمد عامر» معاون رئیس در امور استان ها و مقاومت، «محمد احمد ورق» معاون امور انسانی و حقوقی، «عبدالرقیب الصبیحی» معاون رئیس در امور رسانه، «رمزی محروس» معاون رئیس در امور خدمات و درآمدها و «شوقی محمد السنحانی» به عنوان معاون سیاسی و روابط المخلافی و دیگر اعضای این شورا هستند.

حمود سعید قاسم المخلافی متولد ۱۹۶۴ از منطقه الرحبه مخلاف استان تعز در غرب یمن است. وی فارغ التحصیل دانشکده شریعت دانشگاه صنعا است و مدت زیادی در تعز زندگی و به عنوان افسر اداره امنیت سیاسی فعالیت کرده است. در سال ۲۰۱۵ گروه اخوان المسلمین «حمود المخلافی» را به عنوان شخصیتی برجسته مطرح و او را به عنوان «شیخ حمود المخلافی» و فرمانده گروهی به نام «مقاومت مردمی» تعیین کرد که بعدها به عنوان حاکم تعز و ناظر بر اردوگاه های اخوان المسلمین تعیین شد. اردوگاه «یفرس» در جبل حبشی و منطقه الاربعین در شمال تعز از بزرگترین اردوگاه های اخوان المسلمین و حمود المخلافی بود و وی لشکری را به استعداد ۵ هزار نفر و با نام «حمد» در این مناطق تاسیس کرد.[3]

براساس برخی گزارش ها او ۸۰ میلیون دلار از دولت فراری یمن برای مبارزه با انصارالله دریافت کرد و با آن لشکر «حمد» را تشکیل داد که بازوی قطر و ترکیه در یمن باشد. قطر در سال ۲۰۱۷ پس از تحریم و محاصره از سوی چند کشور خلیج فارس به رهبری عربستان، از ائتلاف متجاوزان به یمن خارج شد و فعالیت های خود که زیر نظر المخلافی انجام می شد را نیز متوقف کرد.

اعلام تشکیل «شورای عالی مقاومت» به ریاست المخلافی با استقبال عربستان روبه رو شده است و رصد فضای مجازی و نظرات کارشناسان و تحلیلگران نزدیک به حکومت سعودی نشان از خرسندی آنها دارد. بازگشت قطر به میدان می تواند بار زیادی از مبارزه با امارات در یمن را از دوش ریاض بردارد زیرا ابوظبی امیدوار بود پس از خروج قطر بر مناطق گسترده تری از یمن مسلط شود.[4]

هم اکنون عربستان و امارات در یمن در یک رویارویی شدید قرار دارند و ریاض احساس می کند که ابوظبی از پشت به او خنجر زده است و از این رو بازگشت قطر می تواند جبهه عربستان را در مقابل امارات تقویت کند و شاید پای ترکیه را نیز به این کشور باز کند.

محمدصالح قربانی

[1] mdeast.news

[2] crisisgroup.org

[3] syaaq.com

[4] Irna.ir