بحران‌های عمیق و کمرشکن این روزها در ترکیه

کارشناسان سیاسی و اقتصادی ترکیه معتقدند که تصمیم اردوغان برای معرفی ۱۰ سفیر به عنوان عنصر نامطلوب تاثیر مخربی بر وضعیت اقتصادی گذاشته و دلار بالاتر رفته و خواهد رفت.
این روزها در رسانه‌ها و محافل سیاسی ترکیه همه در مورد دلار صحبت می‌کنند. اما موضوعی که باعث شد مسئله دلار و تورم ابعاد تازه تری پیدا کند، تصمیم رئیس جمهور ترکیه برای معرفی سفرای ۱۰ کشور غربی به عنوان عناصر نامطلوب است.
کارشناسان سیاسی و اقتصادی معتقدند که این تصمیم اردوغان موجب آن شده که وضعیت اقتصاد ترکیه از چیزی که هست، بدتر شود و دلار باز هم بالاتر برود. حالا دلار رفته رفته به مرز ۱۰ لیره نزدیک شده که چنین چیزی تاکنون در تاریخ ترکیه سابقه نداشته است.
زنجیره سیاست های غلط
با وجود هشدار مداوم کارشناسان اقتصادی، دولت به موضوع مهم ضرورت استقلال بانک مرکزی اعتنا نمی کند.
بانک مرکزی ترکیه یک بار دیگر به دستور رئیس جمهور این کشور نرخ سود سپرده های بانکی را پایین آورد و کاهش ۲ درصدی نرخ سود سپرده ها موجب آن شد که دلار باز هم بالاتر برود. این در حالی است که قبلاً چندین مشاور اقتصادی اعلام کرده بودند که رابطه کاملاً مستقیم و روشنی بین تعیین نرخ سود سپرده و تعیین نرخ دلار وجود دارد. وقتی که نرخ سود سپرده پایین می آید سرمایه گذاران و صاحبان ثروت های منقول، پول های خود را به بازار دلار، طلا و مسکن می‌برند و همه چیز به هم می‌ریزد. بانک مرکزی ترکیه به خاطر تبعیت از دستورات مستقیم رئیس جمهور و حفظ منافع حزبی آک پارتی از پذیرش توصیه مشاورین اقتصادی خودداری کرده است.
قرار گرفتن نام ترکیه در لیست خاکستری گروه ویژه اقدام مالی و تصمیم جنجالی اردوغان برای اخراج ۱۰ سفیر خارجی، بحران را عمیق تر کرد و اقتصاد ترکیه، عملاً با زنجیره ای از خطاهای بزرگ، تصمیمات غلط و رویه و مشی شتاب زده و دور از اعتدال، در تنگنا قرار گرفته است.
رئیس جمهور ترکیه در حالی تصمیم به اخراج ۱۰ سفیر غربی گرفته که قرار است در پایان ماه جاری میلادی در حاشیه نشست جی ۲۰ در ایتالیا با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا دیدار کند. سفیر آمریکا نیز یکی از ۱۰ دیپلماتی است که در کنار ۹ سفید اروپایی یک بیانیه مشترک را برای آزادی عثمان کاوالا امضا کرد.
عثمان کاوالا کارآفرین زندانی سیاسی ترک به اتهام تحریک افکار عمومی در جریان تظاهرات گزی پارک استانبول زندانی و محکوم شده، اما دادگاه حقوق بشر اروپا حکم به آزادی او داده است. با این حال، دستگاه قضای ترکیه از پذیرش و اجرای حکم دادگاه حقوق بشر اروپا خودداری کرده است.
حالا باید دید اردوغان و بایدن چگونه می‌توانند دیدار کنند در حالی که ترکیه سفیر آمریکا را به عنوان عنصر نامطلوب معرفی کرده است
دلار در مرز ۱۰ لیره
رسیدن دلار به نرخ ۹ لیره و ۸۸ قوروش، یک اتفاق اقتصادی ناگوار و نگران کننده است. بر اساس پیش بینی های تیم اقتصادی دولت اردوغان، قرار بود دلار تا پایان سال جاری میلادی در مرز ۸ و نیم لیره بماند و در پایان سال ۲۰۲۲ میلادی به ۹ لیره برسد، اما روند عجولانه فربه شدن دلار و لاغری مزمن لیره، شرایط را برای میلیون ها خانوار ترکیه سخت تر کرد.
مهمت اوجاکتان از تحلیلگران ترکیه می گوید: «لیره ترکیه بی ارزش ترین روزهای تاریخ خود را می گذراند و خیال پردازی های بانک مرکزی ادامه دارد. حتی به اندازه ذهن یک بقال محله، توان پیش بینی ندارند و در سطح جامعه، زندگی ما هر روز سخت تر و سخت تر می شود. انگار همه این کابوس ها کافی نبود، الان در لیگ «پول سیاه» هستیم. گروه ویژه اقدام مالی که ناظر بر شبکه جهانی پولشویی است، ترکیه را به این دلیل که برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، به اندازه کافی تلاش نمی کند، در گروه خاکستری قرار داده است. متأسفانه اگر ترکیه در فهرست کشورهایی مانند سودان، مراکش، آلبانی، سوریه و یمن قرار بگیرد، خطرات جدیدی به ویژه از نظر سرمایه خارجی ایجاد می شود. انگار همه اینها کافی نبود، موضع گیری علیه ۱۰ سفیر غربی هم، بحران را پیچیده تر کرد.»
رقابت با چین، یا تسلیم شدن در برابر چین؟
بسیاری از ثروتمندان ترکیه، در دو سال اخیر بخش قابل توجهی از سرمایه خود را به اروپا برده اند و سرمایه گذاران خارجی هم تمایلی ندارند سرمایه خود را به ترکیه ببرند. در همین حال، تورم و بیکاری، شرایط را برای مردم سخت تر کرده و نهادهای مطالعاتی مستقل و غیردولتی معتقدند که تورم واقعی در بازار ترکیه ۳۸ درصد است.
همه این اتفاقات در حالی روی داده که دیروز رئیس‌جمهور ترکیه یک بار دیگر ادعا کرد که این کشور صاحب یکی از اقتصادهای بزرگ جهان است و تا سال ۲۰۲۳ میلادی اهداف سند بالادستی ۲۰۲۳ کاملاً محقق شده و ترکیه صاحب یکی از ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان خواهد شد.
ابراهیم قهوه چی از تحلیلگران اقتصادی مشهور ترکیه گفته است: «سال‌هاست حزب عدالت و توسعه بر طبل خودکفایی و تولید محصولات ملی می‌کوبد. دیروز رئیس جمهور ما کارخانه‌ای را افتتاح کرد که لوازم خانگی تولید می کند. اما جالب است که این کارخانه به خود چینی‌ها تعلق دارد. نکته طنز این است که اردوغان اعلام کرد ما در جهان پس از چین بیشترین میزان لوازم خانگی را تولید می‌کنیم و رقیب چین هستیم! این در حالی است که کارخانه های چینی هم اکنون در ترکیه فعال شده‌اند! فراموش نکنید که ترکیه به خاطر نزدیکی به اروپا می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن لوازم خانگی و دیگر محصولات تولیدی خود را به بازارهای اروپا برساند. اما خیلی راحت رقابت‌ را به چینی‌ها واگذار می‌کنیم. با آنکه مزیت ها و فرصت های جغرافیایی بسیار مهمی در دست داریم اما عملاً این فرصت‌ها را در سینی طلا به چینی ها تقدیم می کنیم. در چنین شرایطی چه کسی می تواند ادعای خودکفایی ملی و تولید ملی داشته باشد؟»
در پایان باید گفت اتفاقات چند روز اخیر، فشار سنگینی را بر شخص اردوغان و حزب عدالت و توسعه اعمال کرده و زمینه مساعدی را برای تداوم تبلیغات و انتقادات سران احزاب مخالف به وجود آورده است. در چنین شرایطی است که فضای اجتماعی و روانی ترکیه، می‌تواند برای برگزاری انتخابات پیش از موعد بیش از هر زمان دیگری مهیا شود.