تحکیم رابطه ازبکستان با محور شرق

 بعد از فروپاشی امپراطوری شوروی در سال 1991 کشور های آسیای مرکزی در فقدان حامی اصلی خود دچار مشکلات فراوانی شدند و در سال های ابتدایی این واقعه هر کدام از این کشور ها درباره ی آینده خود تصمیاتی حیاتی گرفت. برخی به دنبال جایگزینی حامی قدرتمند برای خود بودند که خلا کمک های شوروی را پوشش دهد. برخی کشور ها مثل ازبکستان و ترکمنستان نیز به سمت تحکیم قدرت های فردی در ساختار دولتی رفتند و با ایده اصلاحات از بالا در ساختار کشور شان قدرت را قبضه کردند. اما زمان هر چه به جلو رفت برای این کشور های محصور در جغرافیای خود حقایقی را آشکار کرد که بدون آن نمیتوانستند پیشرفت و دورنمایی برای آینده خود ترسیم کنند.

کشور ازبکستان قبل از فروپاشی از کشور های پیشرو و صاحب قدرت در منطقه آسیای مرکزی بود که به واسطه کمک های شوروی از بعد نظامی و انرژی در این منطقه قدرتی محسوب میشد. در سال ها بعد از 2000 نیز این کشور به خاطر موقعیت خاص جغرافیایی خود که در قلب آسیای مرکزی قرار دارد1 به واسطه کمک های خارجی و توانمندی خود توانست پیشرفت خوبی را شروع کند.

 در سالیان گذشته منطقه آسیای مرکزی به خاطر تصمیمات کشور های قدرتمند منطقه ای و فرامنطقه ای خواه ناخواه وارد دسته بندی تعارضات بین المللی شدند و با هر بحرانی که در روابط شرق و غرب پیش می آمد این کشورها نیز وارد آن مسائل میشدند. در اخرین مورد جنگ اوکراین و روسیه باعث شد کشور ازبکستان که به طور سنتی با کشور های چین و روسیه رابطه تنگاتنگی دارد نیز عملا در دوراهی بزرگی در سیاست خارجی خود برسد. ازبکستان عملا در مواضع خود به پایان جنگ و حمایت از تمامیت ارضی اوکراین حمایت کرده است2 ولی با توجه به فشار های بین المللی که حامیان روسیه توسط غرب متحمل میشوند امکان دوپهلو بودن موضع گیری این کشور نیز بسیار محتمل است زیرا همه از نفوذ روسیه در ازبکستان خبر دارند و این کشور نمیتواند در مقابل روسیه قرار بگیرد زیرا پیوند های ناگسستنی بین این دو کشور وجود دارد.

باید توجه کرد بعد ازاصلاحات قانون اساسی و انتخابات 3 ازبکستان که به رییس جمهور این کشور شوکت میرضیایف این اجازه را میدهد که برای 14 سال در این مسئولیت باقی بماند،کشور های خارجی مایلند رابطه خود را با این کشور بهبود ببخشند زیرا عملا 14 سال سیاست در این کشور در دستان یک نفر قرار دارد. حال اهمیت این کشور در اتحاد شرقی بوضوح پررنگ میشود . نقش جرافیایی این کشور به روسیه و چین این اجازه را میدهد که در جنگ کریدورها در منطفه آسیای مرکزی دست بالا را در اختیار داشته باشند و از طریق ازبکستان و ایران به آب های گرم بین المللی در جنوب ایران دست پیدا کنند.

طرف غربی نیز تکاپوی جدی برای نزدیک کردن ازبکستان به خود دارد.بطوریکه اتحادیه اروپا بصورت فعال در حال سرمایه گذاری در این کشور است که با توجه به سیاست های کشورهای اقتدارگرا منطقه موانعی بر سر راه توسعه روابط با اروپا وجود دارد4 آمریکا نیز هم بخاطر مسئله افغانستان و هم بخاطر تحت فشار قرار دادن روسیه خواهان نزدیکی به ازبکستان است.

برای کشور های غربی همینکه بتوانند ازبکستان را به حالت انفعال در بیاورند یک برد محسوب میشود. خارج کردن این کشور از رادار تحریمی غرب میتواند یک امتیاز برای میرضیایف رییس جمهوراین کشور باشد ؛ همزمان باید اشاره کنیم اتحادیه اروپا در حال تدارک برای تحریم کشور های ثالثی که به روسیه برای دور زدن تحریم ها کمک میکند هستند و کشور قزاقستان و ازبکستان نیز در مظان اتهام قرار دارند5 و باید دید واکنش این کشورها در قبال این تهدید غرب چه خواهد بود.

در بحث سرمایه گذاری باید توجه کرد حجم مراودات چین و روسیه با ازبکستان و کشور های اسیای مرکزی به میزان قابل توجهی از کشور های غربی بیشتر است6 و این یک هشدار برای ازبکستان است که اگر بخواهد همانند کشور هند بازی دوگانه انجام دهد نمیتواند در مقام کشوری باشد که همزمان از جبهه شرق و غرب امتیاز دریافت کند زیرا پتانسیل این کشور توانمندی بازیگری دوگانه را ندارد.

آینده کشورهای آسیای مرکزی مستقل از روابط خارجی قدرت های برتر جهانی نیست و این کشورها اگربرای پیشرفت و ثبات خود برنامه ای دارند باید به این امر توجه کنند . ازبکستان با حاکمیت یکدست برای 14 سال در خطر انتخاب راه درست در این برهه حساس است و کشور های غربی و شرقی میدانند اهمیت این کشور برای آنها حتما در جنگ آینده که جنگ کریدورهاست ارزشمند است و تمام تلاش خود را مصروف نزدیکی به آن خواهد کرد7.

  امیرعلی یگانه

1. https://cabar.asia/en/regional-cooperation-in-central-asia-vision-from-uzbekistan

2. https://www.aljazeera.com/news/2022/3/25/ukraine-war-is-central-asia-loosening-ties-with-russia

3. https://thediplomat.com/2023/04/old-tricks-in-a-new-uzbekistan-constitutional-reform-and-popular-legitimacy/

4. https://www.eastasiaforum.org/2023/02/23/the-eu-risks-losing-the-contest-for-influence-in-central-asia/

5. https://www.politico.eu/article/eu-aims-central-asia-sanction-circumvention-russia-war/

6. https://www.gisreportsonline.com/r/china-central-asia-russia/

7. https://thehill.com/opinion/international/3884101-us-can-help-uzbekistan-build-resilience-against-russia-china/