رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و سیاست مدار کارکشته ترک در دیداری که با پوتین داشت، بار دیگر سیاست پیچیده و چند وجهی دولت ترکیه را نشان داد و کارشناسان و تحلیلگران غربی را بیش از پیش دچار سردرگمی کرد که موضع ترکیه در قبال روسیه چگونه است. هم چنین پوتین به خوبی توانست در راستای منافع روسیه با ترکیه به توافق برسد و این دیدار یک نتیجه برد-برد برای طرفین بود.

همین دو ماه پیش، بسیاری در غرب فکر می کردند که رجب طیب اردوغان، می تواند از آنچه که آنها روابط بسیار نزدیک او با ولادیمیر پوتین، می دانستند فاصله بگیرد  اردوغان دیدار گرمی با بایدن داشت.  ترکیه به گروهی از فرماندهان مشهور اوکراینی که به عنوان بخشی از توافق مبادله اسرا در این کشور نگهداری می شدند، اجازه داد به میدان جنگ بازگردند و خشم روسیه را برانگیخت.  اردوغان مقاومت خود را برای پیوستن سوئد به ناتو کنار گذاشت و تلاش‌های ائتلاف نظامی برای منزوی کردن روسیه را تقویت کرد . اما هیچ سیگنالی مبنی بر تغییر عمده در اقدام تعادلی اردوغان بین روسیه و غرب در دیدار آنها در سوچی وجود نداشت، او و پوتین در کنار هم ایستادند و از گسترش بیشتر مشارکت کشورهایشان صحبت کردند. آنها گفتند، علیرغم تلاش‌های متحدان اردوغان در ناتو، برای فلج کردن اقتصاد روسیه و محدود کردن دسترسی این کشور به بازارهای جهانی انرژی، آنها تجارت بین کشورها را افزایش خواهند داد و در مورد مسائل انرژی با هم کار خواهند کرد.  همچنین درباره موضوع مهم ژئوپلیتیکی - از سرگیری توافق برای اجازه صادرات غلات اوکراینی از طریق دریای سیاه - بحث کردند، اگرچه هیچ پیشرفت مشخصی را اعلام نکردند.

به گفته تحلیلگران، برخورد گرم رهبران نشان داد که روابط آنها پایدار و در هم تنیده است و احتمالاً به توسعه روابط خود در زمینه‌های مختلف ادامه خواهند داد، عمدتاً به این دلیل که هر دو طرف بیشتر از این که بخواهند در تقابل با یکدیگر منفعتی از دست بدهند، از این شراکت سود می‌برند.

از آنجایی که روسیه تحت تحریم غرب است، ترکیه به عنوان یک کانال حیاتی عمل کرده است و از پیوستن به تحریم های غرب خودداری کرده و به ارسال کالاهای مورد نیاز به روسیه ادامه می دهد. برای صادرات ترکیه ترکیه که با یک بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، روسیه بازاری مناسب است چرا که میتواند به بهبود اقتصاد آن کمک کند. همچنین موافقت روسیه با تاخیر در پرداخت هزینه های گاز وارداتی دیگر امتیاز مهمی بود که روسیه به ترکیه داد، در زمستان سال گذشته که مسکو به اردوغان اجازه داد تا پرداخت هزینه های گاز روسیه را به تعویق بیندازد و به دولت ترکیه اجازه داد تا برخی از پرداخت‌ها را با ارزی غیر از دلار انجام دهد و فشار بر ذخایر ارزی ترکیه را کاهش دهد. در کنار آن سپرده گذاری  روسها در بانک مرکزی ترکیه، وضعیت مالی دولت ترکیه را تقویت کرده است[1].

شواهد نشان می‌دهد اردوغان موفق به انجام اقداماتی برای جلب رضایت متحدان خود در ناتو شده است، مانند موافقت با پذیرش سوئد در ناتو و ملاقات با بایدن، بدون به خطر انداختن مزایای فراوان روابط خود با پوتین. تابستان امسال اردوغان به دنبال روابط گرم‌تر با متحدانش در ناتو بود. اردوغان در دیدار با بایدن از "روند جدید" با ایالات متحده صحبت کرد. وی از حضور ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در ترکیه استقبال کرد و گفت که اوکراین «بی‌تردید شایسته عضویت در ناتو است»، موضعی که برای روسیه خوشایند نیست.[2]

پوتین  از کانال باز خود با رهبر یک کشور ناتو سود می برد، زیرا به او راهی غیرمستقیم می‌دهد تا نظرات خود را به بقیه اعضای ائتلاف منتقل کند، که گاهی اوقات باعث ناامیدی سایر اعضای ناتو می شود. این یک فرصت کم نظیر است که در اختیار رئیس جمهور روسیه است که می‌تواند در برخی تصمیمات اعضای ناتو تاخیر اندازد.

رویکرد اردوغان منجر به نقش دیپلماتیک منحصربه‌فردی برای او شده است، و به ترکیه اجازه می‌دهد تا به تبادل زندانیان و معامله غلات کمک کند، که او و دیگران آن را تسهیل ارسال غذا به کشورهای فقیر می‌دانند. اما امتناع او از دور شدن از پوتین، متحدان او را در ناتو ناامید کرده است  و باعث شده برخی از سیاستگذاران این سوال را مطرح کنند که او طرفدار کدام طرف است؟!

ترکیه و روسیه پیش از این درباره ایجاد یک هاب گاز در ترکیه گفتگو کرده بودند. این ایده برای اردوغان به عنوان راهی برای بهبود موقعیت ضعیف ترکیه در بازارهای جهانی انرژی جذاب است و می تواند به روسیه اجازه دهد تا گاز خود را به کشورهایی بفروشد که مستقیماً آن را نمی خرند. پوتین در سوچی گفت که غول انرژی دولتی روسیه، گازپروم "نقشه راه" این پروژه را به همتای ترکیه ای خود، BOTAS داده است.

با این حال، کارشناسان انرژی، عملی بودن پیشنهاد پوتین را زیر سوال بردند و گفتند که بعید به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا کانال های گاز جدید روسیه را تایید کند یا به دنبال افزایش عرضه به اروپا باشد. اروپا تلاش قابل توجهی برای کاهش اتکای خود به واردات گاز روسیه و یافتن منابع جایگزین مانند محموله های گاز طبیعی مایع از ایالات متحده، قطر و جاهای دیگر انجام داده است و اکنون که شوک حاصل از کاهش وابستگی به روسیه را پشت سر گذاشته حاضر به بازگشت به عقب نیست.

این دیدار از یک بعد دیگر اهمیت داشت و آن تاکید روسیه بر انتقال غلات از کشوری دیگر در کنار ترکیه بود، یعنی قطر، در واقع  پوتین اعتراض خود به برخی رویکردهای دولت ترکیه را نشان داد و به منتقدان داخلی خود نیز یاداور شد که او در موضع ضعف نیست. این دیدار یک رویداد برنده- برنده برای هردو طرف بود و بنظر بازنده اصلی آن اروپا و برخی کشورهای کمتر برخوردار خواهند بود. به هرحال باید امیدوار بود که روابط حسنه دولت ترکیه و روسیه به شکل گیری مجدد توافق غلات منجر شود و به کاهش تورم غذا در سطح جهان کمک کند[3]. مسئله دیگر این است که به نظر می‌رسد دولت ترکیه با گسترش روابط خود با روسیه می‌تواند بر مشکلات اقتصادی تا حد زیادی فائق آید و در کنار آن به نقش موازنه دهنده خود بین غرب و روسیه به عنوان یک بازیگر کلیدی بیش از پسش تاکید کند و قدرت چانه زنی و دست بالا را در تعاملات بین المللی خود داشته باشد.

امین مهدوی


[1] aljazeera.com

[2] nytimes.com

[3] theguardian.com