212
طی روزهای اخیر شاهد گزارشهایی مبنی بر نقض حریم امنیتی دریای خزر بودهایم که طبق ادعای رسانههای اوکراینی، عواملی تحت هدایت این کشور باهدف قرار دادن دو کشتی روسی در دریای خزر مسبب آن بوده است.
مطابق این گزارشات ضدونقیض و ادعای تاییدنشده، به دنبال همکاری بین نیروی هوایی و نیروهای عملیات ویژه اوکراین و مرکز مقاومت «جرقه سیاه»، دو کشتی متعلق به روسیه با نامهای «کامپوزر راخمانینف» و «عسکر-ساریا» در نزدیکی سواحل جمهوری کالمیکیا در دریای خزر هدف قرارگرفتهاند که حامل تسلیحاتی نظامی از ایران به روسیه بودهاند.[1]
در ابتدا لازم به ذکر است دریای خزر همواره بهعنوان پهنهای کمتنش و تحت کنترل کشورهای ساحلی حاشیه آن شناخته شده است و طبق اصول کنوانسیون دریای خزر که در سال ۲۰۱۸ به امضای ۵ کشور پیرامونی آن (ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان) رسید، این دریا جایگاه هممرزی، همسایگی و دوستی است و هیچ کشور خارجی در این دریا پایگاه نظامی و حق عملیات نظامی نخواهد داشت. کشورهای امضاکننده این کنوانسیون توافق کردند نکات اساسی این توافق را اجرایی نموده و بدان به شکلی پایبند باشند که تمامی کشورهای پیرامون به شکلی صلحآمیز از این دریا بهره برده و همه بهحق حاکمیت ملی و استقلال دیگران احترام گذارند.
تا به امروز امنیت دریای خزر مهمترین وجه مشترک این چند کشور بوده است. لذا چنین رویدادهایی کاملاً به معنای از بین رفتن امنیت در این منطقه و اوج گرفتن تنشهای نظامی ناشی از مناقشات اوکراین و دریای سیاه تا دریای خزر میباشد که عواملی چون همکاریهای تجاری و لجستیکی بین کشورها را تحتالشعاع قرار داده و منافع استراتژیک کشورها را به خطر میاندازد.
اتفاقات اخیر نشاندهنده تغییر قواعد جنگ سایهها و نشانهای از گسترش جغرافیایی تقابل میباشد، چراکه تا پیشازاین اتفاق، تقابلها عمدتاً در مناطق خاکستری که سابقه تنش داشته مانند سوریه، دریای سرخ یا مدیترانه جریان داشته و با گسترش دامنه این تقابلات شاهد افزایش سطح ریسک راهبردی در این پهنه آبی بیهمتا در جهان خواهیم بود.[2]
بدین روی این بستر امن منطقهای که در سالهای اخیر مثل گذشته امن و ایمن محسوب نمیشود، در سایه جنگ اوکراین، صحنه نبرد پهبادهای اوکراینی علیه روسیه شده است.
در اینجا لازم به ذکر است هدف قرار گرفتن کشتیهای روسی در آبهای دریای خزر با بهانههایی چون حمل سلاحهای ایرانی و تسلیحات موردنیاز روسیه[3] نتنها موجب شکسته شدن حریم امنیتی دریای خزر میگردد بلکه به بروز پیامدهای حقوقی و امنیتی بسیاری در منطقه منجر شده و در این راستا با بازتعریف دکترینهای دفاعی کشورهای ساحلی آن نهایتاً باعث تشدید رقابتهای نظامی و تسلیحاتی و بیثباتسازی امنیت منطقهای خواهد شد.
خاطرنشان میسازد طبق اصول تصویبشده کنوانسیون دریای خزر، این منطقه بهعنوان پهنهای آبی با رژیم حقوقی ویژه، نه دریا و نه دریاچه، تعریف میشود، که با شکسته شدن حریم امنیتی آن مسلماً شاهد گسترش درگیریها و تضعیف توافقهای امنیتی خزر خواهیم بود.
باید در نظر داشت که هدف قرار گرفتن کشتیهای روسی در حوزه دریای خزر پیامی مستقیم و آشکار به روسیه بهعنوان قدرت مسلط خزر بوده و به نظر میرسد در پس آن نمایشِ توان اعمال فشار بیشتر و اخلال در منافع روسیه به عمق حوزه نفوذ سنتی این کشور کشیده شده است. با تغییر قواعد درگیری در جنگ سایهها عمق حوزه نفوذ سنتی روسیه هدف قرارگرفته و مسلماً در دورهای کوتاه شاهد پاسخ مستقیم مسکو به این تجاوز خواهیم بود. چراکه از گذشته دریای خزر حوزه بیرقیب نفوذ برای روسیه محسوب شده است و هرگونه تلاش برای بیثباتسازی آن پیامدهای بسیاری را منجر خواهد شد و درمجموع آنچه ادعا میشود در دریای خزر از سوی اوکراین اتفاق افتاده میتواند موازنه سیاسی، اقتصادی و امنیتی بین کشورهای همسایه خزر را تغییر دهد.
این حمله اوکراین حتی در شرایط ادعایی و تاییدنشده ثابت میکند که جنگ سایهها فقط در محدودههای جغرافیایی خاص نیست بلکه میتواند پا را فراتر گذاشته و به مناطقی دیگر نفوذ داشته باشد.[4]
بنابراین، آینده این پهنه آبی بیهمتا بیش از هر زمان دیگری به تقویت سازوکارهای امنیت جمعی و جلوگیری از بیثباتسازی امنیتی و پرهیز از تبدیل این دریا به میدان تسویهحسابهای فرا منطقهای گرهخورده است با پیگیری سیاستهای دیپلماسی فعال منطقهای میتوان جلوی تکرار مجدد چنین حوادثی را گرفت. در غیر این صورت، مسلماً هزینههای ناامنی آن دامنگیر همه بازیگران ساحلی خواهد شد و پیامدهای امنیتی و سیاسی منفی آن نه تنها کشورهای حاشیه خزر بلکه دامنگیر بسیاری دیگر از کشورها خواهد شد.
نویسنده : نوید دانشور
[1] https://www.pravda.com.ua/rus/news/2025/12/12/8011534/
[2] https://euroradio.fm/ru/tenevoy-flot-rossii-mogut-li-morskie-vsu-i-sankcii-es-potopit-ego-efir
نظر
ارسال نظر برای این مطلب