نوید دانشور

دولت عراق در طول چند ماه گذشته تلاش کرده است تا میان ترکیه و سوریه دست به میانجیگری زده و روابط آنکارا با دمشق را بهبود ببخشد. در ادامه همین تلاش‌ها و طی هفته گذشته محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق طی مصاحبه‌ای با یک شبکه تلویزیونی ترک و اعلام رسمی تلاش‌ها جهت میانجیگری کشورش میان سوریه و ترکیه، مطالبی را که پیش‌تر دراین‌باره به گوش می‌رسید، تأیید کرد.

در ابتدا لازم به ذکر است ترکیه­ی عثمانی و بلاد شام قرن­ها ارتباط نزدیک و مداومی باهم داشتند تا این­که به قدرت رسیدن «آتاتورک» در ترکیه و تعیین حدود سوریه­ی جدید به دست استعمار فرانسه باعث جدایی این دو کشور شد. درعین‌حال تحولات پس از جنگ جهانی دوم ، ترکیه و سوریه را به دو مسیر مختلف سوق داده و در سال­های بعد فاصله­ی آن‌ها بیشتر شد. روابط دوجانبه‌ی ترکیه و سوریه تا سال­های آغازین قرن21 تحت تأثیر سه اختلاف عمده بر سر کردها، تقسیم آب دجله و فرات و اختلاف ارضی بر سر منطقه‌ی «هاتای» فراز و نشیب­های زیادی را طی کرده است. با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 به رهبری رجب طیب اردوغان در ترکیه و تغییر در نگرش سیاست خارجی منطقه­ای این کشور، روابط با سوریه رو به بهبود گذاشت. اما از سال 2011 به بعد ، سوریه با بحران­های داخلی و ناآرامی مواجه شد .[1] سیاست خارجی ترکیه در قبال این بحران­ها از میانجیگری تا مداخله در نوسان بوده و طی سال‌های اخیر با حملات و عملیات مستقیم در خاک سوریه دخالتی آشکار در اوضاع داخلی سوریه داشته است. [2]

خاطرنشان می‌سازد ترکیه، پیش از چرخش موضع اردوغان در سال 2022 در قبال دمشق، از گروه‌های معارض مسلح سوری، که برای سرنگونی دولت قانونی اسد می‌جنگیدند حمایت می‌کرد. هرچند پیش‌ازاین تغییر رویکرد آنکارا، تلاش‌های میانجیگرانه روسیه برای احیای روابط میان این دو کشور همسایه شکست‌خورده بود،[3] اما حالا و پس از تغییر موضع آشکار اردوغان و تلاش‌های اولیه صورت گرفته در منطقه، شاهد آن هستیم که محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق در گفت‌وگو با رسانه‌های ترکیه ضمن اشاره به تماس با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه و همچنین رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، به تلاش‌هایی برای ایجاد آشتی اشاره داشته و افزوده است: انشا الله به‌زودی شاهد اتخاذ تدابیری در این زمینه خواهیم بود. در همین خصوص رسانه‌های ترک به نقل از منابع رسمی عراقی مدعی شدند دولت عراق به‌عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای آشتی دادن سوریه و ترکیه، مقدمات میزبانی از مقامات دو کشور را جهت دیدار مستقیم فراهم آورده و به‌زودی این دیدار در بغداد انجام خواهد شد.[4]

اما در دیگر طرف و به‌موازات خبرهای مخابره شده، یک مقام بلندپايه در شورای امنیت ملی عراق نیز با تأیید این تلاش‌ها بیان داشته است «حکومت سوریه چندان اشتیاقی به این میانجیگری نشان نمی‌دهد اما عراق همچنان به تلاش خود ادامه می‌دهد چون این موضوع به نفع همه به‌خصوص امنیت سه کشور است.» علت موضع سوریه آن است که مذاکره مستقیم با ترکیه را در شرایط فعلی «کوتاه آمدن در برابر ترکیه بدون گرفتن هیچ امتیازی» می‌داند و همیشه برای مذاکره مستقیم با ترکیه در پی تعیین شروطی است که بیش از هر چیز به موضوع حضور نیروهای ترکیه در خاک سوریه مربوط می‌شود که حالا چنین به نظر می‌رسد که از سوی ترکیه در حال پذیرش و اقدام است. چراکه شاهد آن هستیم وزیر دفاع ترکیه «یاشار گولر» از بررسی خروج نیروهای این کشور از سوریه خبر داده است.[5]

عراق با توجه به نقش کشورش در بهبود روابط ایران و عربستان، به تکرار آن تجربه برای آشتی و گفت‌وگوی مستقیم میان سوریه و ترکیه نیاز دارد، چراکه در صورت موفقیت در این موضوع و زمینه‌سازی برای آشتی و بهبود روابط ترکیه و سوریه، ضمن تثبیت موقعیت سیاسی عراق در فضای دیپلماتیک منطقه، موجب بهبود روابط مستقیم دوجانبه خود با ترکیه نیز خواهد شد. علی‌الخصوص در مسئله بسیار مهم موردتوافق قرارگرفته قبلی با ترک‌ها در خصوص کنترل فعالیت‌های گروه‌های تروریستی کرد در محدوده اقلیم کردستان عراق که می‌تواند منشأ خلع سلاح و پایان فعالیت‌های تروریستی آن‌ها باشد.

خاطرنشان می‌سازد موفقیت احتمالی عراق در این ميانجيگري بین ترکیه و سوریه، یعنی پایان دادن به حضور نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) که از سوی آمریکا حمایت شده و مناطقی از سوریه را در کنترل دارند. در همین خصوص السودانی در سخنان خود بیان داشته بود: منبع تهدیدات امنیتی عراق و سوریه، مناطقی در سوریه است که تحت کنترل دولت سوریه نیست.[6] حذف قسد از مناطق شرق سوریه به معنای بازگرداندن کنترل کامل دولت سوریه بر سرتاسر این کشور و درعین‌حال خلاص شدن ترکیه از یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای امنیتی و نیز حفظ امنیت مرز مشترک عراق با سوریه است.

در پایان خاطرنشان می‌گردد هرچند عراق فرصت‌ خوبی برای موفقیت در این میانجیگری دارد، اما تحولات سریع سیاسی و عمق تنش‌ها میان دو کشور و نیز تأثیر دیگر کشورهای منطقه و جهان بر تحولات جاری، باعث می‌شود که موفقیت قطعی تلاش عراق مشروط به تمایل طرفین به آغاز گفت‌وگوها و پایبندی به مذاکرات و جدیت آن‌ها در این عرصه باشد.


[1] https://psiw.journals.ikiu.ac.ir/article_294.html

[2] https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-turkiye-irak-ve-suriyede-teroru-nasil-bitirecek/3180440

[3] https://ilkha.com/dunya/rusyadan-turkiye-suriye-iliskilerinin-normallesmesine-iliskin-aciklama-381828

[4] https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/turkiye-suriye-anlasmazliginda-irak-arabuluculugu-yetkililer-2214875

[5] https://irna.ir/xjQJK3
تلاش‌های عراق برای میانجیگری بین ترکیه و سوریه

نوید دانشور

دولت عراق در طول چند ماه گذشته تلاش کرده است تا میان ترکیه و سوریه دست به میانجیگری زده و روابط آنکارا با دمشق را بهبود ببخشد. در ادامه همین تلاش‌ها و طی هفته گذشته محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق طی مصاحبه‌ای با یک شبکه تلویزیونی ترک و اعلام رسمی تلاش‌ها جهت میانجیگری کشورش میان سوریه و ترکیه، مطالبی را که پیش‌تر دراین‌باره به گوش می‌رسید، تأیید کرد.

در ابتدا لازم به ذکر است ترکیه­ی عثمانی و بلاد شام قرن­ها ارتباط نزدیک و مداومی باهم داشتند تا این­که به قدرت رسیدن «آتاتورک» در ترکیه و تعیین حدود سوریه­ی جدید به دست استعمار فرانسه باعث جدایی این دو کشور شد. درعین‌حال تحولات پس از جنگ جهانی دوم ، ترکیه و سوریه را به دو مسیر مختلف سوق داده و در سال­های بعد فاصله­ی آن‌ها بیشتر شد. روابط دوجانبه‌ی ترکیه و سوریه تا سال­های آغازین قرن21 تحت تأثیر سه اختلاف عمده بر سر کردها، تقسیم آب دجله و فرات و اختلاف ارضی بر سر منطقه‌ی «هاتای» فراز و نشیب­های زیادی را طی کرده است. با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 به رهبری رجب طیب اردوغان در ترکیه و تغییر در نگرش سیاست خارجی منطقه­ای این کشور، روابط با سوریه رو به بهبود گذاشت. اما از سال 2011 به بعد ، سوریه با بحران­های داخلی و ناآرامی مواجه شد .[1] سیاست خارجی ترکیه در قبال این بحران­ها از میانجیگری تا مداخله در نوسان بوده و طی سال‌های اخیر با حملات و عملیات مستقیم در خاک سوریه دخالتی آشکار در اوضاع داخلی سوریه داشته است. [2]

خاطرنشان می‌سازد ترکیه، پیش از چرخش موضع اردوغان در سال 2022 در قبال دمشق، از گروه‌های معارض مسلح سوری، که برای سرنگونی دولت قانونی اسد می‌جنگیدند حمایت می‌کرد. هرچند پیش‌ازاین تغییر رویکرد آنکارا، تلاش‌های میانجیگرانه روسیه برای احیای روابط میان این دو کشور همسایه شکست‌خورده بود،[3] اما حالا و پس از تغییر موضع آشکار اردوغان و تلاش‌های اولیه صورت گرفته در منطقه، شاهد آن هستیم که محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق در گفت‌وگو با رسانه‌های ترکیه ضمن اشاره به تماس با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه و همچنین رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، به تلاش‌هایی برای ایجاد آشتی اشاره داشته و افزوده است: انشا الله به‌زودی شاهد اتخاذ تدابیری در این زمینه خواهیم بود. در همین خصوص رسانه‌های ترک به نقل از منابع رسمی عراقی مدعی شدند دولت عراق به‌عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای آشتی دادن سوریه و ترکیه، مقدمات میزبانی از مقامات دو کشور را جهت دیدار مستقیم فراهم آورده و به‌زودی این دیدار در بغداد انجام خواهد شد.[4]

اما در دیگر طرف و به‌موازات خبرهای مخابره شده، یک مقام بلندپايه در شورای امنیت ملی عراق نیز با تأیید این تلاش‌ها بیان داشته است «حکومت سوریه چندان اشتیاقی به این میانجیگری نشان نمی‌دهد اما عراق همچنان به تلاش خود ادامه می‌دهد چون این موضوع به نفع همه به‌خصوص امنیت سه کشور است.» علت موضع سوریه آن است که مذاکره مستقیم با ترکیه را در شرایط فعلی «کوتاه آمدن در برابر ترکیه بدون گرفتن هیچ امتیازی» می‌داند و همیشه برای مذاکره مستقیم با ترکیه در پی تعیین شروطی است که بیش از هر چیز به موضوع حضور نیروهای ترکیه در خاک سوریه مربوط می‌شود که حالا چنین به نظر می‌رسد که از سوی ترکیه در حال پذیرش و اقدام است. چراکه شاهد آن هستیم وزیر دفاع ترکیه «یاشار گولر» از بررسی خروج نیروهای این کشور از سوریه خبر داده است.[5]

عراق با توجه به نقش کشورش در بهبود روابط ایران و عربستان، به تکرار آن تجربه برای آشتی و گفت‌وگوی مستقیم میان سوریه و ترکیه نیاز دارد، چراکه در صورت موفقیت در این موضوع و زمینه‌سازی برای آشتی و بهبود روابط ترکیه و سوریه، ضمن تثبیت موقعیت سیاسی عراق در فضای دیپلماتیک منطقه، موجب بهبود روابط مستقیم دوجانبه خود با ترکیه نیز خواهد شد. علی‌الخصوص در مسئله بسیار مهم موردتوافق قرارگرفته قبلی با ترک‌ها در خصوص کنترل فعالیت‌های گروه‌های تروریستی کرد در محدوده اقلیم کردستان عراق که می‌تواند منشأ خلع سلاح و پایان فعالیت‌های تروریستی آن‌ها باشد.

خاطرنشان می‌سازد موفقیت احتمالی عراق در این ميانجيگري بین ترکیه و سوریه، یعنی پایان دادن به حضور نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) که از سوی آمریکا حمایت شده و مناطقی از سوریه را در کنترل دارند. در همین خصوص السودانی در سخنان خود بیان داشته بود: منبع تهدیدات امنیتی عراق و سوریه، مناطقی در سوریه است که تحت کنترل دولت سوریه نیست.[6] حذف قسد از مناطق شرق سوریه به معنای بازگرداندن کنترل کامل دولت سوریه بر سرتاسر این کشور و درعین‌حال خلاص شدن ترکیه از یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای امنیتی و نیز حفظ امنیت مرز مشترک عراق با سوریه است.

در پایان خاطرنشان می‌گردد هرچند عراق فرصت‌ خوبی برای موفقیت در این میانجیگری دارد، اما تحولات سریع سیاسی و عمق تنش‌ها میان دو کشور و نیز تأثیر دیگر کشورهای منطقه و جهان بر تحولات جاری، باعث می‌شود که موفقیت قطعی تلاش عراق مشروط به تمایل طرفین به آغاز گفت‌وگوها و پایبندی به مذاکرات و جدیت آن‌ها در این عرصه باشد.


[1] https://psiw.journals.ikiu.ac.ir/article_294.html

[2] https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-turkiye-irak-ve-suriyede-teroru-nasil-bitirecek/3180440

[3] https://ilkha.com/dunya/rusyadan-turkiye-suriye-iliskilerinin-normallesmesine-iliskin-aciklama-381828

[4] https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/turkiye-suriye-anlasmazliginda-irak-arabuluculugu-yetkililer-2214875

[5] https://irna.ir/xjQJK3

[6] https://fa.alalam.ir/news/6878003/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D9%88
[6] https://fa.alalam.ir/news/6878003/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D9%88