تنش‌های آمریکا و ونزوئلا، ریشه‌ها، ابعاد و سناریوهای آینده

تنش بین ایالات متحده آمریکا و ونزوئلا یکی از پیچیده ترین بحران های ژئوپلیتیکی نیمکره غربی است. این تنش ها با به قدرت رسیدن هوگو چاوز در سال 1999 میلادی آغاز نشده بلکه وارد مرحله جدیدی شد. ریشه این تنش به قرن 19 و به دکترین مونرو باز می گردد.

در 1823 جیمز مونرو، پنجمین رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد نیمکره غربی متعلق به ماست و قدرت های اروپایی حق هیچ گونه دخالتی ندارند. این گونه آمریکا خود را مالک آمریکای لاتین اعلام کرد. ونزوئلا به دلیل موقعیت استراتژیکش، ذخایر عظیم نفتی و نزدیکی به کانال پاناما، اولین منطقه ای بود که آمریکا در آن اعمال نفوذ کرد. در دو قرن اخیر، آمریکا برای فشار به دولت ونزوئلا، چندین بار ناوگان نظامی خود را اعزام نمود و از دیکتاتورهای وابسته همچون خوان ویسنته گومز حمایت نمود.

در این دوران مردم ونزوئلا مخالفت هایی با سلطه آمریکا کردند که نقطه اوج آن، انقلاب بولیواری 1999 بود. هوگو چاوز و پس از او نیکلاس مادورو، با سیاست های ضدآمریکایی، ملی‌سازی صنعت نفت و شکل‌دهی به محور ضد امپریالیسم در کنار همکاری نزدیک با کوبا، روسیه، چین و ایران، ونزوئلا را به نقطه کانونی مقاومت در برابر دکترین مونرو تبدیل کردند.[1]

دلایل تنش های بین آمریکا و ونزوئلا را می توان به دسته های مختلفی تقسیم کرد.

دلایل ایدئولوژیک، از زمان به قدرت رسیدن هوگو چاوز در سال 1999 آغاز شد. چاوز مدل حکومتی را ترویج می کرد که بر پایه ملی سازی صنایع، توزیع مجدد ثروت و مبارزه با امپریالیسم آمریکایی بود، در مقابل آمریکا این رویکرد را به عنوان ایدئولوژی ضد دموکراتیک و پوپولیستی چپ گرا می داند که با اصول بازار آزاد، حقوق بشر و لیبرال دموکراسی در تضاد است.

دولت های مختلف آمریکا اعم از دموکرات و جمهوری خواه، ونزوئلا را به کوبای دوران جنگ سرد و کره شمالی تشبیه می کنند. ونزوئلا نیز آمریکا را امپراتوری یانکی می نامد که با استفاده از کودتاهای نظامی همچون کودتای ناموفق علیه چاوز در سال 2002 و دخالت های نظامی در آمریکای لاتین، به دنبال نابودی همه حکومت های سوسیالیستی است.[2]

دلایل اقتصادی تنش ها به صنعت نفت ونزوئلا باز می گردد که با بیش از 303 میلیارد بشکه، بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت خام جهان را داراست. تحریم های گسترده دولت اول ترامپ که از 2017 آغاز شده و تا کنون ادامه دارد، ضربه‌ای بی‌سابقه به اقتصاد ونزوئلا وارد کرده است. که با کاهش 93 درصدی، صادرات نفتی ونزوئلا از 2.2 میلیون بشکه در روز در سال 2016 به 370 هزار بشکه در 2024 رسید.

این فشار اقتصادی باعث کاهش تولید ناخالص داخلی ونزوئلا به میزان 75 درصد از 2013 تا 2023، تورم انباشته بیش از 1.350.000 درصد و مهاجرت بیش از 7.9 میلیون نفر از ونزوئلا شده است. اقدامات دولت ونزوئلا نیز نتوانسته اند زیان های ناشی از تحریم ها را جبران کنند و میزان فقر در این کشور به 96 درصد جمعیت رسیده است.[3]

از نظر سیاسی، انتخابات 2018 نقطه عطف بود. مادورو در آن انتخابات با 68 درصد آرا پیروز اعلام شد ولی آمریکا و اروپا آن را نامشروع توصیف کردند. در ژانویه 2019 زمانی که خوان گوایدو، رئیس مجلس ملی ونزوئلا با استناد به ماده 233 قانون اساسی، خود را رئیس جمهور موقت اعلام کرد، بلافاصله ترامپ و بیش از 60 کشور دیگر او را به رسمیت شناختند. روابط آمریکا و ونزوئلا قطع شد و حمایت مالی از مخالفان مادورو توسط آمریکا بیشتر شد.

در مقابل، مادورو این حرکت را کودتای آمریکایی خواند و با سرکوب اعتراضات، انحلال مجلس ملی و ایجاد مجلس موسسان، قدرت خود را تحکیم نمود. این بحران سیاسی منجر به دوگانگی قدرت، انزوای دیپلماتیک ونزوئلا به گونه ای که تا سال 2025 فقط 17 کشور مادورو را به رسمیت می شناسند و همچنین تشدید اختلاف بین کشورهای آمریکای لاتین شده است.[4]

آمریکا بارها مادورو و مقامات ارشد ونزوئلا را به مشارکت در تجارت مواد مخدر متهم کرده است. براساس گزارش های اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا، سالانه حدود 250 تُن کوکائین از طریق ونزوئلا به مقصد آمریکا و اروپا ترانزیت می‌شود. ونزوئلا این اتهامات را دروغ های امپریالیستی می داند اما گزارش های مستقل خلاف گفته های مقامات ونزوئلایی را تایید می کند.[5]

از دیدگاه ژئوپلیتیک، حضور روسیه و چین در حیاط خلوت آمریکا، تهدید مستقیم دکترین مونرو تلقی می‌شود و واشنگتن را تحت فشار سیاسی و نظامی قرار داده است. روسیه بیش از 12 میلیارد دلار تسلیحات به ونزوئلا فروخته است. چین نیز بیش از 60 میلیارد دلار وام در قالب نفت در برابر وام در اختیار این کشور گذاشته و در بنادر و معادن طلای این کشور سرمایه گذاری کرده است.[6]

از سال 2025 با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، تنش دو کشور وارد مرحله‌ای بی‌ سابقه ای شده است. استقرار ناو هواپیمابر و جنگنده های پیشرفته، استقرار مشاوران نظامی و تشدید عملیات پهپادی، نوعی نظامی‌سازی بحران را رقم زده است. این اقدامات باعث شده ونزوئلا نیز از متحدان خود یعنی روسیه، چین و ایران درخواست های نظامی کند تا توان نظامی خود را افزایش داده و آماده رویارویی شود.

با توجه به شدت گرفتن بحران، سه سناریوی اصلی مطرح است:

سناریو اول: کنترل مستقیم آمریکا بر ونزوئلا

در این سناریو، ترکیبی از عملیات نظامی محدود، حمایت از مخالفان و ایجاد ائتلاف چندجانبه منجر به سقوط مادورو می‌شود. پس از آن، دولتی تکنوکرات یا نظامی که مورد حمایت آمریکاست، قدرت را به دست خواهد گرفت. اما این سناریو با خطر جنگ داخلی، مقاومت شدید مردمی و احتمال دخالت روسیه وچین روبرو است.

سناریو دوم: تثبیت دائمی مادورو با حمایت روسیه و چین

در این حالت، مادورو با سرکوب گسترده تر مخالفان و اتکای بیشتر به نیروهای نظامی وفادار و کمک‌های مالی و نظامی متحدان شرقی، تا سال‌های طولانی در قدرت می‌ماند و اقتصاد کشور، هرچند شکننده، بر پایه صادرات نفت با قیمت پایین ادامه پیدا خواهد کرد. ونزوئلا در این سناریو شبیه «کوبای دوم» خواهد شد.

سناریو سوم: تجزیه ونزوئلا

این حالت بدترین سناریو است که طی آن دولت مرکزی ونزوئلا دچار فروپاشی کامل شده و کشور وارد یک جنگ داخلی طولانی مدت می شود که منجر به تجزیه غیر رسمی و حتی رسمی این کشور خواهد شد. در این سناریو همانند یمن و سومالی، ونزوئلا تحت کنترل شبه نظامیان محلی، شرکت های چند ملیتی یا دولت های همسایه قرار می گیرد. این وضعیت می‌تواند میلیون‌ها نفر دیگر را آواره کرده و امنیت کل آمریکای لاتین را تهدید کند.

در حال حاضر، احتمال تحقق سناریوی دوم بیشتر است اما ترکیب تحریم ها، مهاجرت انبوه و فرسایش ارتش می تواند ونزوئلا را به سمت سناریوی سوم هدایت کند، مگر این که یک توافق بزرگ بین المللی شکل بگیرد.

در نهایت باید گفت روابط آمریکا و ونزوئلا تنها یک بحران دوطرفه نیست، بلکه نبردی بر سر نظم آینده نیمکره غربی محسوب می‌شود. از یک طرف، مادورو تلاش می کند با تکیه به چین، روسیه و ایران ، دکترین مونرو را بی‌اعتبار کند و از طرف دیگر آمریکا در تلاش است قدرت‌نمایی خود را بازسازی کند.

با توجه به فشار اقتصادی، بحران مهاجرت و احتمال رویارویی نظامی، بحران ونزوئلا اکنون به آزمون بزرگ قدرت آمریکا در قرن ۲۱ تبدیل شده است. هرچند سناریوی تجزیه یا جنگ داخلی می‌تواند پیامدهایی فاجعه‌بار برای کل منطقه داشته باشد، اما با توجه به تداوم بن‌بست سیاسی، این بحران در آینده نزدیک پایان روشنی ندارد.

نویسنده: محمدصالح قربانی

[1]https://www.cfr.org/backgrounder/monroe-doctrine

[2]https://www.cfr.org/backgrounder/ideological-clash-us-venezuela-relations

[3]https://www.brookings.edu/research/economic-sanctions-on-venezuela-impact-and-implications

[4]https://www.bbc.com/news/world-latin-america-48123456

[5]https://www.dea.gov/documents/2025/06/venezuela-narcotrafficking-report

[6]https://www.foreignaffairs.com/venezuela/geopolitical-rivalries-us-russia-china