پیام اصلی نشست اتحادیه عرب را می‌توان کم‌رنگ شدن نقش آمریکا در منطقه و واقع‌گرایی بیشتر در میان این کشورها مبنی بر دوری از آمریکا به عنوان راهکار نهایی نجات منطقه از سال‌ها بحران و بی‌ثباتی دانست.

سی‌ودومین نشست سالانه سران کشورهای عربی روز جمعه 29 اردیبهشت به میزبانی عربستان سعودی در جده برگزار شد.

این نشست تفاوتی آشکار با سایر نشست‌های اتحادیه عرب داشت و آن حضور «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه پس از 12 سال و نیز حضور «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین بود.

تحولات این نشست و بیانیه پایانی آن بیانگر حقایق مهمی است:

نخست؛ حضور بشار اسد در نشست جده بر اساس دعوت رسمی میزبان که با استقبال گسترده اعضاء همراه شد و همگان بازگشت دمشق به اتحادیه عرب را نویدبخش آینده‌ای روشن برای این اتحادیه دانستند.

در همین راستا؛ کشورهای عربی در سخنرانی‌ها و نیز در بیانیه پایانی رسما به حمایت از حکومت سوریه و شخص اسد پرداخته و بر لزوم هم‌گرایی کشورهای عربی در حمایت از دمشق برای برقراری ثبات و امنیت و پایان تروریسم و خروج نیروهای خارجی غیرقانونی از این کشور تاکید کردند.

در همین چارچوب «محمد بن‌سلمان» ولیعهد عربستان سعودی به عنوان میزبان نشست، ضمن استقبال رسمی از اسد که به سوژه بسیاری از رسانه‌های جهان تبدیل شد، از حضور او در این نشست ابراز خوشحالی کرد.

شبکه خبری الشرق نیز به نقل از «فیصل بن‌فرحان» وزیر خارجه سعودی گزارش داد؛ بیانیه پایانی نشست جده بر تقویت همکاری مشترک بین کشورهای عربی تأکید داشت و عربستان امیدوار است که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب باعث پایان بحران در این کشور شود.

او با بیان اینکه عربستان درباره روابط با سوریه، با اروپایی‌ها نیز گفت‌وگو خواهد کرد، ادامه داد: از نظر ریاض، وضع موجود در سوریه نمی‌تواند ادامه داشته باشد. یافتن راهکارهای واقعی برای بحران سوریه، فقط از ره‌گذر همکاری با دولت دمشق امکان‌پذیر است.

«احمد ابوالغیط» دبیرکل اتحادیه عرب هم در نشست مطبوعاتی با وزیر خارجه عربستان گفت: در خصوص بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، باید به دور از دیدگاه‌های کشورهای خارجی عمل کنیم.

دوم؛ در نقطه مقابل اما؛ حضور زلنسکی به عنوان یک مهمان صرفا جهت یک سخنرانی در این نشست صورت گرفت و حاضران هیچ تعهدی در قبال اوکراین نه در سخنان و نه در بیانیه پایانی نداشتند.

هر چند زلنسکی با همان ژست‌های هالیوودی‌اش تلاش کرد فضایی احساسی بر این نشست و افکار عمومی ایجاد کند اما در نهایت اتحادیه عرب هیچ‌گونه حمایتی از مواضع او صورت نداد و صرفا بر لزوم پایان بحران و رسیدن به صلح تاکید نمود.

جالب اینکه؛ هم‌زمان با سخنرانی زلنسکی، پیام «ولادیمیر پوتین» به این نشست نیز خوانده شد و او بر همکاری‌های مسکو با کشورهای عربی در چارچوب منافع مشترک تاکید کرده و این روند را ادامه‌دار خواند.

این هم‌زمانی نشان از تلاش اتحادیه عرب برای ایفای نقش در قامت یک میانجی داشت که مشخصا با برنامه‌ریزی بن‌سلمان جهت احیاء جایگاه جهانی اتحادیه عرب پس از سال‌ها انفعال منطقه‌ای و جهانی صورت گرفت.

سوم؛ آنچه درباره نشست جده با وجود حضور زلنسکی در این نشست باید مورد توجه قرار گیرد، تضعیف بیشتر جایگاه آمریکا در میان متحدان قدیمی است. هر چند برخی رسانه‌ها حضور زلنسکی را نشانه هم‌گرایی این اتحادیه با آمریکا عنوان کردند اما در حقیقت این نشست بار دیگر فاصله گرفتن هر چه بیشتر کشورهای عربی از آمریکا را آشکار ساخت.

گرچه کشورهای غربی در نشست گروه 7 در ژاپن و پیش از آن بر حمایت تسلیحاتی و مالی از اوکراین تاکید کردند، اما در نشست اتحادیه عرب هیچ سخنی از کمک به کی‌یف مطرح نشد و حتی در بیانیه پایانی نیز اشاره‌ای به آن صورت نگرفت.

این رویکرد مغایر با خواست آمریکا در حالی از سوی اتحادیه عرب اتخاذ شد که هم‌زمان این اتحادیه در بیانیه پایانی بر مسائلی همچون حل و فصل عادلانه مساله فلسطین، توقف مداخله‌های خارجی در امور داخلی کشورهای عربی، ارج نهادن به توجه عربستان نسبت به ایجاد شرایط مناسبی برای تحقق رشد اقتصادی در منطقه، حمایت از شورای رهبری ریاستی یمن، افزایش تلاش‌های عربی به منظور کمک به سوریه برای پشت سر گذاشتن بحران و تقویت شرایط مناسب جهت بازگشت آوارگان سوری، حمایت از نشست‌های گروه‌های سودانی در جده، انتخاب رئیس جمهوری برای لبنان و تشکیل دولت در سریع‌ترین زمان ممکن، حمایت از ادامه زنجیره کمک‌های مواد غذایی اساسی به کشورهای عربی، حمایت از تلاش‌های یک‌پارچه‌سازی نیروهای مسلح لیبی و تثبیت آتش‌بس و حمایت از تلاش‌های سازمان ملل در این کشور و استقبال از توافق عربستان و ایران به منظور فعال‌سازی توافق همکاری امنیتی و اقتصادی طرفین صورت گرفت.

تمام این مسائل همان اصولی است که آمریکا بارها مخالفت خود را با بسیاری از آنها اعلام و یا در مسیر تحقق آنها سنگ‌اندازی کرده است.

به عبارت دقیق‌تر؛ پیام اصلی نشست اتحادیه عرب را می‌توان کم‌رنگ شدن نقش آمریکا در منطقه و واقع‌گرایی بیشتر در میان این کشورها مبنی بر دوری از آمریکا به عنوان راه‌کار نهایی نجات منطقه از سال‌ها بحران و بی‌ثباتی دانست.