محمدصالح قربانی

روابط دوجانبه بین چین و پاکستان به دهه‌ها قبل برمی‌گردد و به عنوان یک دوستی ریشه‌دار و حیاتی برای منافع استراتژیک بلندمدت هر دو کشور توصیف شده است. روابط نظامی بخش بزرگ و مهمی از این روابط را تشکیل می دهد، به نحوی که بیش از نیمی از صادرات تسلیحات نظامی چین از سال 2018 تا 2022 به پاکستان بوده است.

چین و پاکستان رزمایش های منظم سالیانه مختلفی در زمینه های هوایی و دریایی و ... برگزار می کنند. پاکستان تنها کشوری بوده است که در خاک چین با این کشور رزمایش نظامی برگزار کرده است. این امتیاز ویژه، نشان از جایگاه والای پاکستان در نزد چینی هاست.

این رابطه " آهنین " محیط استراتژیک منطقه جنوب آسیا را تغییر داده است و حضور رو به رشد نیروی دریایی ارتش چین قرار است پویایی دریایی این منطقه را تغییر دهد. دلایل مختلفی باعث افزایش روابط چین و پاکستان شده است، یکی از مهم ترین آن ها، هند است.

افزایش قدرت اقتصادی و نظامی هند این کشور را به مقابله قاطعانه تر با تهاجمات احتمالی سوق داده است. این امر در سال‌های 2016 و 2019 زمانی که هند عملیات‌های زمینی و حملات هوایی محدودی را به اردوگاه‌های تروریستی در پاکستان انجام داد، مشهود بود. این اقدامات نشان دهنده عزم هند برای تغییر قوانین بازی است.

با وجود خطر تشدید تنش، محاسبات استراتژیک هند تغییر کرده است. نمونه این تغییر در واکنش قابل توجه در سال 2020 پس از درگیری دره گالوان است، زمانی که هند حدود 70.000 سرباز را همراه با تسلیحات سنگین و تجهیزات هوایی، از جمله هواپیماهای بدون سرنشین، در امتداد خط کنترل واقعی (LAC) با چین مستقر کرد.

این اقدام، موقعیت نظامی هند را تقویت کرد و موانع محکم تری را برای بازدارندگی در مقابل حرکت‌های آتی ارتش چین ایجاد کرد. اگرچه دو طرف در حال گفتگو برای تنش زدایی در این منطقه هستند اما وضعیت همچنان نامطمئن است.[1]

رقابت چین و هند در حوزه اقیانوس هند نیز یکی از دلایل نزدیکی چین به پاکستان است. در تحولی تازه با انتخاب محمد مویزو، به ریاست جمهوری مالدیو در سپتامبر 2023، این کشور از مدار هند خارج و به چین نزدیک شده است.[2]

پیش‌بینی می‌شود که کشمکش سیاسی بزرگ‌ بین دو وزنه سنگین آسیایی در اقیانوس هند یعنی هند و چین ادامه داشته باشد و فقط به مالدیو محدود نشود. بیش از نیمی از تجارت خارجی هند و 80 درصد واردات انرژی هند از طریق خطوط دریایی نزدیک مالدیو انجام می شود. 80 درصد نفت خام وارداتی چین نیز از خلیج فارس از طریق اقیانوس هند به تنگه مالاکا می رسد.

با توجه به سناریوهای احتمالی برای مسدود کردن این مسیر توسط رقبای چین، چین سرمایه گذاری هنگفتی در نیروی دریایی خود با تمرکز ویژه بر اقیانوس هند کرده است. این سرمایه گذاری شامل نیروی دریایی پاکستان نیز بوده که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.[3]

دلیل دیگر نزدیکی پاکستان و چین، را می توان نزدیکی هند و آمریکا و دوری پاکستان و آمریکا دانست. در طول دهه گذشته، روابط چند وجهی بین ایالات متحده و هند در بخش‌های مختلف از جمله دیپلماسی، دفاع، تجارت و فناوری تکامل یافته و عمیق‌تر شده است. هر دو کشور همکاری استراتژیک خود را تقویت کرده اند که در امضای توافقنامه های دفاعی کلیدی و افزایش تمرینات نظامی مشترک مشهود است.

در مقابل، روابط ایالات متحده و پاکستان در دهه گذشته واقعاً به طور فزاینده ای تیره شده است. ایالات متحده پاکستان را به پناه دادن به گروه های شبه نظامی و ارائه حمایت ناکافی در افغانستان متهم می کند که منجر به کاهش کمک ها شده است. حمله سال 2011 که اسامه بن لادن را در خاک پاکستان کشت، بی اعتمادی را تشدید کرد. اختلاف نظر بر سر روابط ایالات متحده و هند و برنامه هسته ای پاکستان بر پیچیدگی آن افزوده است.[4]

این شرایط باعث افزایش نفوذ چین در پاکستان شده است و چینی ها در سالیان اخیر قراردادهای نظامی مختلفی با پاکستان منعقد کرده و تسلیحات مختلف و بروزی در اختیار پاکستانی ها گذاشته اند که در ادامه به تعدادی از آن ها اشاره می شود.

پاکستان به طور قابل توجهی ناوگان زیردریایی خود را نوسازی می کند تا از هند فاصله چندانی نداشته باشد. براساس یکی از این قراردادها، چین هشت زیردریایی پیشرفته کلاس هانگور را برای پاکستان می سازد، چهار فروند در چین و چهار فروند با انتقال تکنولوژی در پاکستان. با پایان ساخت این هشت فروند، توان زیردریایی دو کشور هند و پاکستان برابر خواهد بود.

چین همچنین نیروی دریایی پاکستان را به چهار ناوچه چند منظوره (Type 054-A/P) مسلح کرده است که قرارداد آن در سال 2018 به امضا رسید. تحویل هر چهار کشتی در آوریل 2023 به پایان رسید.
این ناوچه ها نسخه صادراتی پیشرفته ترین کشتی جنگی چین هستند که تاکنون ساخته و راه اندازی شده است. آنها ناوچه های موشک های هدایت شونده بسیار پیشرفته ای هستند که انتظار می رود قدرت رزمی نیروی دریایی پاکستان و آمادگی عملیاتی آن را افزایش دهند. [5]

چینی ها در زمینه نیروی هوایی نیز با پاکستان همکاری گسترده ای دارند که نماد برجسته آن، هواپیمای جنگی JF-17 Thunder است که در چین طراحی و در پاکستان ساخته می شود. این جنگنده در سال 2011 با هدف ارائه یک جایگزین ارزان قیمت برای نیروی هوایی پاکستان برای ناوگان قدیمی خود از جت های جنگنده Dassault Mirage III/5 معرفی شد. اسلام آباد این هواپیما را به عنوان یک جت جنگنده مقرون به صرفه برای کشورهای در حال توسعه معرفی کرده است و موفق به فروش آن به چند کشور دیگر شده است.[6]

در تازه ترین مورد از همکاری های نظامی دو کشور، پاکستان قراردادی را با چین برای تهیه 679 تانک جنگی VT4 منعقد کرده است که تحت لیسانس در پاکستان با نام حیدر مونتاژ و تولید خواهد شد. حیدر جدیدترین نمونه افزوده شده به تلاش‌های تولید تانک بومی پاکستان است که قبلاً مدل‌هایی مانند الضرار و الخالد تولید کرده بود. VT4، یک تانک جنگی نسل سوم بوده که مدل صادراتی تانک Type 99G است که در حال حاضر در ارتش چین خدمت می کند.[7]

در نگاهی کلی می توان، دلایل افزایش روابط نظامی چین و پاکستان را این گونه دانست: تغییرات ژئوپلیتیکی در جنوب آسیا در دهه گذشته، ناشی از رقابت شدیدتر آمریکا و چین، کاهش شدید روابط چین و هند و خروج نیروهای آمریکایی در سال 2021 از افغانستان.

با توجه به رقابت های ادامه دار چین با آمریکا و هند، پیش بینی می شود چین، پاکستان را همانگونه که در دهه های گذشته مسلح کرده، در سالیان آینده نیز این کشور را با جت‌های جنگنده، تفنگ‌های تهاجمی پیشرفته، پهپادها، سامانه‌های تشخیص هوایی و زمینی و زیردریایی‌ها و سایر تسلیحات، بیش از پیش مسلح نموده و از این کشور، برای مقابله با رقبای خود استفاده کند.



[1] https://www.mei.edu/publications/beyond-diplomacy-charting-chinas-multifaceted-partnership-pakistan

[2] https://thediplomat.com/2024/03/china-and-indias-intense-contest-for-influence/

[3] https://indepthnews.net/india-china-geopolitical-battle-intensifies-in-the-indian-ocean/

[4] https://www.pakistantoday.com.pk/2024/03/12/foreign-policy-choices-usa-or-china-or-both/

[5] https://www.eurasiantimes.com/china-arms-pakistan-with-deadly-submarine-keel/

[6] https://web.archive.org/web/20180107221419/http://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2127106/china-pakistan-military-ties-set-get-even-closer-iron

[7]https://armyrecognition.com/defense_news_march_2024_global_security_army_industry/pakistan_unveils_first_locally_made_haider_main_battle_tank.html