68
جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی همواره به عنوان دو کشور و دو قدرت تأثیرگذار جهان اسلام، در منطقه‌ی غرب آسیا و در مجموعه امنیتی خلیج فارس مطرح بوده‌اند و هر کدام بنا به دلایلی، نقشی برتر برای خود در روند تحولات منطقه‌ای قائل می‌باشند. با این حال، روابط بین دو کشور از زمان پهلوی اول تاکنون همواره با نوساناتی توأم بوده است.[1]
منطقه غرب آسیا همواره شاهد وقوع رقابت‌های منطقه‌ای فراوانی بوده است. رقابت قدرت های منطقه ای و جهانی زمانی که به صورت رقابتی حساب شده و تحت کنترل باشد توانایی جلوگیری از ایجاد چالش های جهانی و منطقه ای را دارد اما اگر کنترل رقابت از دست بازیگران جهانی و منطقه ای خارج شود می تواند به از دست رفتن منافع جمعی بسیاری در کشاکش این رقابت ها منجر شود.بنابراین، رقابت‌های ایران و عربستان سعودی به دلایل ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که این دو کشور همواره به دنبال ایفای نقش فعال و به تعبیری رهبری در منطقه بوده‌اند.[2] همچنین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی دو کشور تاثیرگذار در زمینه انرژی منطقه محسوب می‌شوند.
از سال 2015 که محمد بن سلمان روی کار آمد تصمیم گرفت، ایران را به تغییر سیاست‌های منطقه‌ای،یعنی عدم حمایت از بشار اسد، حوثی‌ها در یمن و منفعل شدن در عراق وادار سازد. به این منظور عربستان مجموعه‌ای از سیاست‌ها از قبیل ایجاد فشار بین‌المللی، منزوی کردن ایران در جهان اسلام، جنگ نیابتی در سوریه و یمن و حداکثر فشار از طریق پایین آوردن قیمت نفت به کار گرفت.
در واقع عربستان برای جلوگیری از موفقیت‌های ایران، با تکیه بر «بازی غیرعقلانی و هیجانی» درصدد دستیابی به منافع موردنظر بود که حاصل این نوع کنش موجب ایجاد اشکالات عدیده اقتصادی برای هردو کشورایران و‌عربستان به‌عنوان دو بازیگر مهم منطقه در بحث مربوط به قیمت نفت خام گردید که زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات اقتصادی در ایران و عربستان و همچنین سایر کشورهای تولیدکننده نفت در اوپک شد.[3]
مسلماً کشوری که اقتصاد قوی‌تری داشته باشد بهتر می‌تواند خواسته‌های سیاسی خود را پیش ببرد. ایران و عربستان هر دو، از نظر اقتصادی وابستگی‌ها و شباهت‌های زیادی دارند. عربستان سعودی کشوری است که تقریباً 34.8 میلیون جمعیت دارد و میزان تولید ناخالص ملی آن حدود 700 میلیارد دلار است و در مقابل، ایران جمعیتی 80 میلیونی و تولید ناخالص 400 میلیارد دلاری دارد که در نتیجه درآمد سرانه ایران نسبت به عربستان را کم‌تر نشان خواهد داد.
عربستان سعودی وابستگی شدیدی به دلارهای نفتی دارد و تنها 30 درصد بودجه خود را با مالیات تامین مالی می‌کند و بیشتر بار مالیه عمومی آن‌ها نیز بر عهده فروش نفت است؛ درست مانند ایران که به صورت سنتی تنها 50 درصد بودجه سالیانه با مالیات تامین می‌شده است. از نظر شاخص‌های بازار کار ایران و عربستان از دو جهت نزدیکی زیادی دارند. هر دو این کشورها سطح مشارکت نیروی کار آنان منبعث از حضور اندک زنان در بازار کار در حدود 40 درصد است که نسبت به میانگین جهانی حدود 20 درصد کم‌تر برآورد می‌شود. از طرفی نرخ بیکاری ایران و عربستان نیز شبیه یکدیگر است و در سال‌های اخیر حول 10 درصد در نوسان بوده است.[4]
همگرایی ایران و عربستان در حوزه اقتصادی، می تواند سبب امنیت راه‌های مهم ترانزیتی و شاهراه‌های اصلی انتقال انرژی مانند کانال سوئز و تنگه باب المندب شود و این مسئله نه تنها امنیت انرژی غرب آسیا را تضمین می کند بلکه امنیت انرژی جهان را هم پوشش می‌دهد و بنابراین کشورهای بزرگی چون روسیه و ایالات متحده نیز از این همگرایی سود خواهند برد.
اکنون جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پس از سال ها رقابت های منطقه ای خارج از کنترل، به این نتیجه رسیده اند باید دوره جدیدی از روابط و همکاری ها را آغاز کنند. قطعاً ادامه رقابت و تنش‌ها میان ایران و عربستان خسارت‌های بسیاری نه تنها برای دو کشور بلکه برای منطقه و حتی جهان به دنبال خواهد داشت، تحرکات اخیر به ویژه سفر اخیر وزیر خارجه ایران به عربستان و دیدار با بن سلمان و از سرگیری روابط می‌تواند برای دو طرف نفع سیاسی، اقتصادی و امنیتی داشته باشد، آن هم در صورتیکه طرفین حسن نیت نشان داده و یکدیگر را بپذیرند، به جایگاه و منافع هم احترام بگذارند و صادقانه گفت‌وگو کنند.
در واقع اهمیت همگرایی و برقراری روابط تهران- ریاض از این یک سو به دلیل کاهش تنش و افزایش امنیت در منطقه غرب آسیا می تواند حائز اهمیت باشد و سبب افزایش ثبات و امنیت به ویژه امنیت انرژی شود و از سوی دیگر تأثیر مستقیمی در افزایش سطح رفاه و توسعه کشورهای منطقه دارد. مسئله‌ای که جمهوری اسلامی ایران همواره برای آن تلاش کرده، مقابله با جنگ و بی ثباتی در منطقه بوده است. از سوی دیگر از سرگیری روابط تهران-ریاض برای جهان اسلام نیز یک موفقیت بزرگ محسوب می‌شود جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در صورتیکه بتوانند روابط خود را به سطح مطلوب برسانند بسیاری از مشکلات جهان اسلام نیز حل خواهد شد.
حکیمه زعیم‌باشی
1. https://pir.shahreza.iau.ir/article_555576_e0b46ded445394e7ee674117c58a743c.pdf
2. خضری، احسان و همکاران (1394)،«ریشه‌یابی منازعات ایران و عربستان؛ مطالعه موردی عراق، بحرین و یمن»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌الملی، شماره بیست و سوم.
3. کریمی و همکاران (1397)، « برجام و تأثیر آن بر کنشهای اقتصادی عربستان سعودی در مقابله با ایران»، فصلنامه پژوهش‌های‌راهبردی‌سیاست،سال‌هفتم،شماره62.
نظر
ارسال نظر برای این مطلب