امین مهدوی

کریدورها مسیرهای تجاری هستند که از راه های مختلف زمینی و دریایی، یک مسیر حمل و نقل کم هزینه و امن را به وجود می آورند. کریدورها در اقتصاد امروز دنیا نقش مهمی دارند و مسیرهای کریدوری تعریف شده در نقاط مختلف می تواند نقش ژئواکونوکیک و ژئوپلتیک کشورها را دچار تحولات گسترده کنند. در این بین کریدور شمال جنوب که با ابتکار ایران، روسیه و هند در چند دهه پیش شکل گرفت، از موقعیت و اهمیت ویژه ای برخوردار است.
کریدور شمال- جنوب

این کریدور در شهریور ماه ۱۳۷۹ توسط سه کشور ایران، روسیه و هند به منظور بهبود مناسبات تجاری و گسترش همکاری‌های حمل و نقلی بین اعضا تشکیل شد و با پذیرش ۱۱ عضو جدید از جمله: آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان به کار خود ادامه داد. از این رو، این کریدور به منظور افزایش دسترسی طرف‌های متعهد به بازارهای جهانی، از طریق تسهیلات حمل و نقل ریلی، جاده‌ای، دریایی، رودخانه‌ای و هوایی اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس، از طریق روسیه به سن پترزبورگ و اروپا متصل می‌کند[1].

مزیت اصلی ایران در کریدور شمال- جنوب نسبت به سایر کریدورهای عبوری از خاک ایران بیشتر است؛ چراکه برای شاخه شرقی این کریدور در حال حاضر مسیر رقیبی وجود ندارد و در شاخه غربی نیز زمان و هزینه عبور کالا از خاک ایران نسبت به مسیرهای موازی ( مانند مسیر دریایی کانال سوئز) ارزان تر است. به واسطه فعال سازی کریدور ترانزیتی شمال - جنوب در «شاخه غربی»، کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا به روسیه، اروپا و کشورهای حوزه قفقاز و در «شاخه شرقی» کشورهای حوزه CIS به آبهای آزاد، کشورهای حوزه خلیج فارس و قاره آفریقا متصل می شوند. شاخه شرقی این کریدور که از ایران می گذرد، مسیر موازی ندارد و تنها راه اتصال کشورهای محصور در خشکی حوزه CIS به آبهای آزاد، عبور از این شاخه کریدور شمال- جنوب (محور ریلی چابهار - سرخس) است[2]. البته این کشورها به دنبال گسترش دسترسی خود و راه های دسترسی به آبهای آزاد هستند و مسیر کریدور شرقی- غربی را به عنوان یک مسیر مکمل در نظر دارند که این مسیر در راستای طرح یک کمربند یک راه چین است. این مسیر جدید هرچند هنوز زیرساخت های لازم را ندارد اما برنامه ریزی های طرف ترکیه ای و چینی برای پیشبرد آن انجام شده است. در این صورت این مسیر می تواند تبدیل به یک رقیب برای کریدور شمال-جنوب شود. بنابراین با توجه به اهمیت مسیرهای تجاری بنظر ایران و کشورهای درگیر در کریدور شمال- جنوب باید چالش های موجود را رفع کنند و با تاکید بر مزیت های مختلف این مسیر از جمله امنیت مانع از حضور و تقویت مسیرهای رقیب شوند.
برندگان استفاده از کریدور شمال- جنوب چه کشورهایی هستند؟

برای درک بهتر اهمیت این مسیر باید به نقش اتحادیه تجاری اقتصادی اوراسیا اشاره کنیم. در پی مذاکرات طولانی میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران، در سال ۲۰۱۸‌ توافقتنامه موقت در مورد تجارت ترجیحی و مزیتی میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران به امضا رسید. این بدان معنا بود که واردات صدها قلم کالا از ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا با تعرقه‌های گمرکی پایین‌تری اعمال خواهد شد. صادرات اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران نیز شامل همین رویه بود[3].

این همکاری و عضویت در چارچوب مسیر کریدوری برای ایران و کشورهای عضو این اتحادیه مزایای زیادی خواهد داشت. ایران در راستای استراتژی نگاه به شرق می تواند از این مسیر بهره مند شود، هم چنین با همکاری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا ظرفیت های کریدور شمال- جنوب به خوبی نمایان می شود. این مسیر تجاری سبب رونق صادرات برای ایران، روسیه و قزاقستان به طور خاص شده است و این کشورها توانسته اند به خوبی از این مسیر کسب درآمد کنند. دیگر کشورهای عضو نیز مزایای خاص خود را داشته اند و این به این معنی است که می توان از این مسیر تجاری برای بهبود روابط در دیگر حوزه ها بین کشورهای عضو استفاده کرد.

در واقع همکاری با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای آسیای مرکزی کمک بزرگی در بهبود عملکرد این مسیر تجاری است و می تواند از این مسیر به عنوان یک مسیر مطمئن تجاری برای دیگر کشورها نیز مطرح شود. این یک محک جدی برای کشورهای عضو این کریدور است تا بتوانند این مسیر را به یک شاه راه مهم در تجارت بین الملل تبدیل کنند.

در کنار آن چالش هایی نیز برای کریدور شمال- جنوب وجود دارد، از جمله جنگ اوکراین که تعامل روسیه با اروپا در زمینه های مختلفی با سردی روبه رو کرده است. هم چنین مسئله تحریم های گسترده علیه ایران و روسیه منجر به این شده است که بسیاری از کشورها بسیار محتاط به این مسیر نگاه کنند. اگر ایران و روسیه بتوانند از عهده چالش هایی که در این راه وجود دارد، برآیند به جرات می توان گفت که کریدور شمال-جنوب تبدیل به یکی از مهم ترین راه های اقتصادی دنیا می شود و نقش ایران و روسیه در اقتصاد و جغرافیای آینده نظام بین اللملل یک نقش کلیدی و مهم خواهد بود.

بنابراین باید به اهمیت این مسیر کریدوری و تبدیل کردن آن به یک مسیر مهم توجه ويژه ای شود و این موضوع می تواند به نفع همه ی کشورهای حاضر در این مسیر به ویژه ایران و روسیه باشد.


[1] irna.ir

[2] irdiplomacy.ir

[3] iras.ir