بازتاب ژئوپلوتیک حضور چین و روسیه در قطب جنوب

قطب جنوب از جمله مناطقی در کره زمین می باشد که مالکیت انحصاری ندارد و کشورهای مختلف دنیا میتوانند بسته به علاقه و سیاستگذاری خود در این منطقه فعالیت نمایند. این منطقه از دیرباز کانون نفوذ کشورهای قدرتمند دنیا بوده است و معمولا کشورهایی که برنامه های کلان علمی دارند در این حوزه جغرافیایی حضور گسترده‌ای داشته‌اند. کشورهای چین و روسیه از گذشته علاقه مند به نفوذ در این منطقه بودند و ایستگاه های تحقیقاتی زیادی نیز در قطب جنوب تاسیس کرده‌اند1. کشورهای اروپایی و ایالات متحده نیز در این منطقه حضور دارند که هرکدام از این کشورها برنامه های خاصی برای قطب جنوب دارند. حضور گسترده چین و روسیه در منطقه قطب جنوب علاوه بر ابعاد علمی و اقلیمی می‌تواند ماهیت نظامی و ژئوپلیتیک نیز داشته باشد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت؛ اهمیت ژئوپلیتیکی قطب جنوب؛ بر اساس پیمان سال 1959 مربوط به قطب جنوب، کلیه‌ی فعالیت های مرتبط با منابع معدنی در این منطقه ممنوع اعلام شده است. این منطقه توسط 30 کشور اداره میشود2. با توجه به این مسئله کشورهایی که خواهان حضور در این منطقه هستند دیدگاهی غیر از اکتشاف منابع معدنی دارند. کشورهای چین و روسیه باتوجه به موقعیت مهم قطب جنوب و نزدیکی آن به گذرگاه دریک در قسمت جنوبی قاره آمریکا، علاقه مند به حضور در این منطقه هستند. حضور نیروهای چینی و روسی در این منطقه می‌تواند کلیه رفت آمد دریایی منطقه مورد نظر را تحت رصد قرار دهد. یکی دیگر از اهداف چین و روسیه تقویت پایگاه‌های تحقیقاتی و ایستگاه های علمی خود و تعمیرات پایگاه های قدیمی در قطب جنوب نیز می باشد3 که این امر میتواند قدرت علمی این دو کشور را در آینده افزایش دهد. همچنین چین به صورت اختصاصی در حال تجهیز یک پایگاه زمینی ماهواره ای در این منطقه می باشد که میتواند به رشد پایگاه های فضایی این کشور کمک نماید. اهدافی فراتر از اکتشافات علمی؛ حضور در قطب جنوب برای کشورهای قدرتمند میتواند اهدافی ورای علم و دانش داشته باشد و در آینده ای نه چندان دور در صورت بروز جنگ های منطقه ای، قطب جنوب می‌تواند یکی از اهداف تسخیر این کشورها باشد زیرا باتوجه به مقررات مبهم معاهده 1959 مبنی بر ممنوعیت استخراج از معادن قطب جنوب، این منطقه مملو از مواد معدنی و ذخایر طبیعی است و در شرایط جنگی، مسلط شدن طرفین درگیری بر قطب جنوب میتواند کفه جنگ را به نفع یا ضرر جبهه شرق یا غرب تغییر دهد. بر همین اساس کشورهای چین و روسیه مقدمات حضور گسترده خود در این منطقه را فراهم کرده اند و کشورهای غربی نیز فعلا برنامه ای برای حضور جدی در این منطقه ندارند. روی دیگر حضور گسترده روسیه در قطب جنوب، تثبیت ادعاهای ارضی این کشور در منطقه می باشد. کشور روسیه از دیرباز ادعای کشف قطب جنوب در سال 1820 میلادی را دارد4و معتقد است حضور این کشور در قطب جنوب لازمه‌ی تثبیت ادعاهای ارضی‌اش است. چالش معاهدات مرتبط با قطب جنوب، یکی از مسائلی که تحدید کننده‌ی حضور گسترده کشورهای مختلف در قطب جنوب است، پیمان نامه 1959 و معاهده 1991 مادرید می باشد که بر اساس این معاهدات، باید جلوی اکتشافات معدنی و همچنین آلودگی دریایی این منطقه گرفته شود. مبهم بودن این موارد، دست کشورهای حاضر در صحنه قطب جنوب را باز گذاشته است تا هریک با تفسیری که از مقررات فوق دارند برنامه های خاص خود را طرح ریزی نمایند اما بصورت کلی کشورهای چین و روسیه در تلاش هستند مقررات چالش برانگیز قدیمی در منطقه قطب جنوب را با نگاه به منافع خود تغییر دهند که این امر مستلزم قانع کردن کشورهای حاضر در قطب جنوب می باشد. نتایج عقب افتادگی ایالات متحده در قطب جنوب ، باتوجه به موارد و الزامات قانونی معاهدات قطب جنوب و درگیری های دیگر دولت ترامپ در نقاط مختلف جهان، دولت ایالات متحده علاقه ای به حضور گسترده در منطقه قطب جنوب ندارد و بیشتر تمرکز خود را بر دیگر مناطق جهان گذاشته است. این حضور خفیف ایالات متحده هشدار بسیاری از کارشناسان امنیتی غرب را نیز در بر داشته است که اگر دولت ایالات متحده برنامه جامعی برای قطب جنوب نداشته باشد، چین و روسیه در کوتاه مدت منطقه قطب جنوب را تحت نفوذ خود خواهند داشت. عقب افتادگی ایالات متحده در این منطقه راهبردی میتواند در میان مدت منافع راهبردی که این کشور بواسطه تعریف نقش خود در سیاست بین الملل به عنوان ابرقدرت دارد را زیر سوال ببرد و کشورهای متعارض با نظم بین المللی موجود از قبیل روسیه و چین را برای تقویت نقش خود مصر تر نماید. وجود منافع مادی و استراتژیک در قطب جنوب، میتواند برای ایالات متحده دستاوردهای مناسبی داشته باشد اما در وضعیت فعلی تمامی این دستاوردها به حساب جبهه شرق سرایز میشود زیرا دولت ترامپ تمرکز خود را بر شرق آسیا و غرب آسیا گذاشته است. در مجموع باید گفت، حضور گسترده چین و روسیه در منطقه قطب جنوب علاوه بر ابعاد علمی، اهمیت ژئوپلوتیک برای این دو کشور دارد و کشورهای غربی در صورت عدم برنامه ریزی جامع، قافیه را به این دو کشور خواهند باخت و منطقه غنی و دست نخورده با منابع طبیعی قطب جنوب در اختیار جبهه شرقی قرار خواهد گرفت. رقابت امنیتی قدرت های بزرگ در منطق سیاست بین الملل شامل نفوذ این کشورها در سراسر کره زمین می باشد که قطب جنوب و شمال یکی ازمهم ترین این مناطق است. عدم برنامه ریزی طرف های این رقابت برای مناطق استراتژیک دنیا می تواند کفه ترازوی قدرت‌های جهانی را کم و زیاد کند. امیرعلی یگانه 1. https://maritime-executive.com/article/china-and-russia-expand-cooperation-to-antarctic-drilling 2. https://farhikhtegandaily.com/page/244296/ 3. https://foreignpolicy.com/2025/05/19/antarctica-south-pole-china-russia-resources-geopolitics-treaty-security/ 4. https://www.irna.ir/news/83084052/%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D9%85%D9%84%D9%83-%D9%82%D8%B7%D8%A8-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8